1. Vô thường là gì?

Vô thường (tiếng Pali: Anicca hay Anitya trong tiếng Phạn) là một trong những học thuyết nền tảng của đạo Phật đã luôn tồn tại sẵn, chỉ được nêu ra dựa trên thực tế mà Đức Phật đúc rút kinh nghiệm và nhận thấy được trong cuộc sống này. Dù cho có Phật ra đời hay không thì thế gian cũng là vô thường, vẫn luôn biến dịch không ngừng.

Học thuyết khẳng định rằng tất cả sự sống đều có điều kiện, không có ngoại lệ, chỉ là thoáng qua, bay hơi và không bền vững. Phật gọi những giai đoạn thay đổi này là: sanh, trụ, dị, diệt.

Vô thường là một đặc tính của Tánh không, mọi thứ tồn tại dựa trên sự phụ thuộc, tương tác lẫn nhau, phát sinh và biến đổi từ dạng này sang dạng khác, không có cái nào tồn tại độc lập, không có cái nào tồn tại, tất cả đều trống rỗng.

+ Thân vô thường: Sinh, lão, bệnh, tử, bệnh tật, tai nạn bất thường luôn xảy ra.

+ Tâm vô thường: Lòng tin dễ lung lay, lý tưởng cũng dễ thay đổi.

+ Thời gian vô thường: Đời người thật ngắn ngủi để rồi thoáng chốc hiểu ra một điều được sống thanh thản hưởng chọn niềm yêu thương là điều quý giá.

+ Tiền vô thường: Chúng ta ra đời với bàn tay trắng và ra đi cũng vậy, dù cuộc sống có giàu sang phú quý cỡ nào khi chết rồi cũng chẳng thể mang theo.

Vô thường có nghĩa là không có gì thường xuyên và trường tồn mãi mãi. Tấm thân con người là vô thường. Quy luật Sinh – Lão – Bệnh – Tử là quy luật muôn thuở của mỗi con người. Tai nạn, bệnh tật bất thường ập đến. Cuộc đời con người cũng vậy, nay còn mai mất. Không ai có thể đoán trước được điều gì.

Tâm ta vô thường, lúc ta yêu tha thiết nhưng gặp nghịch cảnh, trướng duyên thì chuyển thành oán hận. Lòng tin giảm sút, dễ lung lay, lý tưởng, ý chí cũng dễ thay đổi.

Cuộc sống hối hả, xô bồ, con người ai cũng chạy theo công việc tất bật mỗi ngày ngày, tranh đấu trên chính trường, thương trường, trách nhiệm đối với gia đình và xã hội, chợt nhìn lại thì thấy mình đã già. Thời gian trôi qua, đời người thật ngắn ngủi, để rồi thoáng chốc hiểu ra một điều đó là: được sống một cuộc sống thanh nhàn, hưởng chọn vẹn niềm yêu thương là điều vô cùng quý giá, nên thời gian cũng vô thường như vậy.

Tiền vô thường, tiền không phải là tất cả, cho nên đừng quá coi trọng đồng tiền, càng không nên quá lãng phí khi sử dụng nó. Khi ta ra đời thì cũng đã chẳng có một đồng, khi chết rồi cũng chẳng mang đi được một xu… Nếu dùng tiền để mua được sức khỏe, niềm vui thì tại sao không làm? Nếu dùng tiền mà mua được hạnh phúc, an nhàn, tự tại thì thật xứng đáng. Người biết đâu là giá trị thực của đồng tiền thì kiếm tiền và tiêu tiền rất khoa học. Ta nên làm chủ đồng tiền, đừng bo bo làm tôi tớ cho tiền điều khiển.

Thế gian vô thường, tài sản của chúng ta có thể bị mất vì nhiều nguyên nhân khác nhau, do thiên tai, hỏa hoạn, trộm cướp,…

Vì vậy, mỗi chúng ta hãy coi “Danh vọng vẻ vang chỉ là quá khứ, tiền tài, chức tước chỉ là tạm thời với hiện tại”. Sức khỏe của bản thân mới chính là cuộc sống của mình trong tương lai.

Cuộc sống là vậy, không nên than trách tự làm khổ mình rồi làm khổ mọi người. Giáo lý nhà Phật cho rằng, sự sung sướng và hạnh phúc trong cuộc đời tùy thuộc vào sự thưởng thức nó ra sao.

Người hiểu đời là người rất quý trọng và biết thưởng thức những gì mình đã và đang có, không ngừng phát hiện thêm ý nghĩa của nó để làm cho cuộc sống được an vui và ý nghĩa hơn.

Hãy tạo cho mình thói quen tự tìm thấy niềm vui trong cuộc sống. Hãy tốt bụng, chia sẻ với tất cả mọi người, vui vì làm việc thiện. Sớm muộn nhìn lại, đến lúc quá nửa đời người ta đã dành khá nhiều cho sự nghiệp, cho gia đình, cho con cái, bây giờ thời gian còn lại chẳng bao nhiêu nên dành cho mình, sống thế nào cho vui thì sống, việc nào đúng đạo lý thì làm, điều thị phi không thèm nghe và nghĩ ngợi, mình đâu phải sống giả dối đẹp lòng vì ý thích của người khác, nên sống thật với mình.

Con người ta chịu đựng, nhẫn nhịn, hóa giải và xua tan nỗi đau đều chỉ có thể dựa vào chính bản thân mình. Thời gian là vị thầy thuốc giỏi nhất sẽ xoa dịu mọi vết thương trong cuộc sống. Quan trọng là khi đau buồn chúng chọn cách sống như thế nào.

Hiểu được vô thường, nhân quả, phải có tấm lòng rộng mở, yêu và biết thưởng thức cuộc sống, biết đủ thì lúc nào cũng được hưởng an vui và hạnh phúc. Con người sẽ giữ được bình tĩnh trước hoàn cảnh đổi thay bất ngờ trong cuộc đời và thản nhiên trước cảnh ân ái chia ly khi hiểu được vô thường và con người dám hy sinh tài sản, sinh mạng để làm việc nghĩa.

Hiểu vô thường thì con người mới nhận thức được sự vô bổ của những thú vui tạm bợ, giả dối, và sáng suốt đi tìm những niềm vui chân thật. Khi chúng ta có trí tuệ cương quyết gạt bỏ cái vỏ giả dối, thì giá trị chân thật, hạnh phúc chân chính, Tâm Phật sáng suốt muôn đời sẽ hiện ra.

Sinh – Lão – Bệnh – Tử là quy luật muôn thuở, và không một ai có thể chống lại được. Đến khi ra đi thì thanh thản ra đi. Miễn sao sống ngay thẳng không hổ thẹn với lương tâm, để lại cho đời ý nghĩa, dấu mốc tuyệt diệu và cuối cùng đặt cho mình một dấu châm hết thật tròn, một sự an lạc viên mãn.

2. Lời Phật dạy về vô thường

Có 4 điều lớn nhất chúng ta có thể chiêm nghiệm về những gì sẽ không tồn tại vĩnh cửu:

Hữu thường giả tất vô thường (Tạm dịch: Điều gì cũng luôn thay đổi)

Bản chất của cuộc sống này là thay đổi, không có bất cứ điều gì mãi tiếp tục bảo trì trạng thái ban đầu được. Nó thời thời khắc khắc đều ở trong sự biến đổi, bản chất sẽ từ từ cải biến và cuối cùng là biến mất hẳn.

Phú quý giả tất bất cửu (Tạm dịch: Giàu sang cũng chẳng thể tồn tại mãi)

Điều này có nghĩa là bạn giàu có đến thế nào đi nữa thì cuối cùng cũng sẽ suy thoái. Tục ngữ có câu: “Giàu không quá ba đời”, trừ khi họ đời đời làm việc thiện, tích đức thì mới có thể bảo trì được vinh hoa phú quý cho đời con cháu. Nếu con cái không đủ phúc cũng chẳng thể hưởng được tiền bạc này. Chỉ có quyên tặng, bố thí đi thì tiền bạc mới có sức sống và tiếp tục tồn tại.

Gom góp được thật nhiều của cải không có nghĩa là làm cho tâm thức được an bình một cách tương xứng. Hãy nhìn vào những kẻ có đầy đủ tiện nghi vật chất, họ có thể tự cung phụng cho mình suốt đời, thế nhưng họ vẫn sống trong tình trạng âu lo, buồn khổ, bất toại nguyện và khép kín.

Họ không hiểu rằng hiến dâng sẽ mang lại một niềm hân hoan to lớn nhất. Họ cũng không thể hiểu được là không cần phải có thật nhiều của cải mới đủ sức hiến dâng một nụ cười hầu giúp cho kẻ khác được sung sướng.

Các tiện nghi vật chất của họ thật dồi dào, thế nhưng chúng không hề mang lại cho họ được một mảy may hạnh phúc nào, bởi vì chỉ có một cách duy nhất trong số tất cả các phương tiện mà chúng ta có thể có được nhằm giúp cải thiện cuộc sống nội tâm của mình: đấy là sự tu sửa tâm linh.

Hội hợp giả tất biệt ly (Tạm dịch: Tụ hợp thì tất sẽ có biệt ly)

Những mối quan hệ yêu đương hay bạn bè, người thân như Lục thân (cha, mẹ, vợ, chồng, anh, em) có lúc ở bên nhau đấy nhưng không sớm thì muộn cũng phải rời xa nhau.

Cuộc sống này không hàm chứa một thực thể nào cả. Chúng chỉ là hậu quả của vô số nguyên nhân và điều kiện đã tạo tác ra chúng. Chúng không sinh ra để mà tồn tại, chẳng qua cũng vì chúng luôn biến đổi trong từng giây phút một. Vì thế quý vị không nên nắm bắt bất cứ một thứ gì cả.

Cường kiện giả tất quy tử (Tạm dịch: Khỏe mạnh đến mấy thì cũng không thoát được cái chết)

Theo Lời phật dạy, cơ thể của chúng ta cũng như những thứ khác cuối cùng rồi cũng sẽ tan biến, nhưng tiếc thay chúng ta lại thường hay quên đi điều ấy, chẳng qua là vì chúng ta bám víu vào thân xác mình một cách quá đáng. Đối với một số người mỗi khi nghĩ đến sự thật ấy thì họ cảm thấy khổ đau vô ngần.

Cho nên, cho dù là ai đi nữa đều phải sử dụng chính xác từng giây phút khi còn sống thì sống cũng an bình mà chết cũng an bình giống như Khổng Tử đã nói: “Triêu văn đạo, tịch tử khả hĩ!” (Tạm dịch: Buổi sáng được nghe đạo, buổi chiều chết cũng được).

Cuối cùng, Phật Thích Ca Mâu Ni nói 4 câu kệ (Kệ là chỉ bài thơ của Phật): “Thường giả giai tẫn, cao giả diệc đọa, hợp hội hữu ly, sinh giả tất tử”. (Tạm dịch: Điều gì cũng có tận cùng, cao rồi cũng rơi xuống thấp, hợp rồi sẽ có ly, sống ắt sẽ có chết).

3. Bài học rút ra khi hiểu ý nghĩa của vô thường

Thông qua những lời Phật dạy về vô thường giúp chúng ta nhận ra rằng sự sống có giới hạn thì phải chăng con người ta khi sống nên có một chút ý nghĩa. Cuộc đời này sao lại sống phí hoài bởi những phiền não? Bạn ước mong gì? Bạn thực sự muốn gì? Hãy thực hiện ngay đi thôi!

Hiểu về vô thường để chúng ta phải suy niệm rằng mọi sự sẽ không tồn tại như nó là mà sẽ biến đổi trong từng giây phút. Không chỉ bản thân ta mà ngay cả các hiện tượng lớn của thế giới cũng vô thường.

Qua đó, chúng ta cố gắng học hỏi và tu tập, đem tình yêu thương san sẻ với muôn loài bằng trái tim hiểu biết. Chúng ta đừng quá say mê, tham đắm vào xác thân này mà làm khổ luỵ cho nhau.

Sau khi chết không phải là hết hay mất hẳn, mà chết chỉ là hình thức thay hình, đổi dạng mà thôi, rồi tuỳ theo nghiệp báo tốt, xấu của mỗi người đã gieo tạo trong hiện tại, mà cho ra kết quả trong tương lai.

Thế gian này không có gì là mất hẳn dù là hạt bụi, hạt cát, chúng chỉ thay hình đổi dạng. Hiểu được lý vô thường để mọi người chúng ta sống có ý nghĩa hơn, làm được nhiều điều thiện lành, tốt đẹp, luôn sống có ích cho mình và người trong hiện tại và mai sau.

Hiểu rõ thế gian là vô thường để chúng ta bớt vướng mắc, không trôi theo mê lầm và tích cực sống vươn lên chứ không tiêu cực buông xuôi theo nó. Phải luôn chộp lấy thời cơ hoàng kim để tiến lên.

Vậy, tất cả thế gian là vô thường không có gì bền chắc, không có gì để nắm bắt, chấp chặt, thấy được như vậy thì cuộc sống chúng ta cởi mở và gần với nhau hơn. Biết cuộc đời vô thường thì bớt làm khổ nhau.

Nếu muốn được sống với một tâm thức an bình trong những giây phút cuối cùng trước khi lìa đời thì người tu tập phải chuẩn bị suốt cả đời mình, và ngay trong những giây phút cuối cùng ấy phải tập trung tâm thức hướng vào một cảm tính nhân từ thật sâu xa, hoặc hướng vào mối dây tình cảm giữa người thầy và môn đệ, hoặc là vào Tánh Không và Vô Thường, hầu giúp mình tái sinh trong một hoàn cảnh tốt đẹp hơn.