Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 cướp đi sinh mạng của hơn 889.000 người và thế giới đã ghi nhận hơn 27 triệu ca dương tính, vaccine được kỳ vọng là giải pháp giúp ngăn chặn thảm họa của nhân loại đầu thế kỷ 21 này.

Phần lớn trong số hơn 200 dự án điều chế vaccine Covid-19 đang được triển khai trên thế giới tập trung vào các công nghệ mới, ví dụ như sử dụng loại virus cảm lạnh được biến đổi gen hay chủng kháng nguyên hình thành trên RNA thông tin.

Đi ngược lại với cách tiếp cận đó, công ty phát triển vaccine hàng đầu Trung Quốc đang đặt cược rằng nhiều khả năng mũi tiêm có thể cứu cả thế giới khỏi đại dịch cũng không quá khác biệt với loại vaccine đã được dùng trong hàng trăm năm qua.

"Đừng khiến mọi thứ phức tạp lên trong khi có thể dùng cách đơn giản”

Sinovac là công ty công nghệ sinh học có trụ sở tại Bắc Kinh với bề dày thành tích về y tế nhưng lịch sử kinh doanh lại đầy biến động.

Vào tháng 7, Sinovac tiến hành giai đoạn thử nghiệm cuối của CoronaVac, loại vaccine bất hoạt ngừa Covid-19 mà hãng này phát triển.

Cơ chế hoạt động của CoronaVac dựa trên việc đưa một phiên bản virus corona đang ở dạng không hoạt động vào cơ thể người để hệ miễn dịch hình thành cơ chế phòng vệ, từ đó tạo ra khả năng chống chọi với chủng virus thật khi chúng xâm nhập và tấn công.

Mẫu vaccine ngừa Covid-19 của Sinovac. Ảnh: Getty.

Xét về yếu tố tốc độ, Sinovac đang đi trước nhiều đơn vị phát triển vaccine ngừa Covid-19 khác. Nhiều khả năng CoronaVac sẽ được sản xuất hàng loạt và thương mại hóa nhanh chóng như vaccine mRNA của hãng Moderna hay loại vaccine biến đổi gen đang được Đại học Oxford và AstraZeneca phối hợp nghiên cứu.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng phương pháp của Sinovac khá thô và cũ, tương tự với nguyên tắc mà nhà khoa học Anh Edward Jenner áp dụng để ngừa bệnh đậu mùa cho bò từ thế kỷ 18, còn được xem là loại vaccine đầu tiên của ngành y học thế giới.

“Chúng ta đã có bài học và không được phép quên những phương pháp đã phát huy hiệu quả trong quá khứ. Đừng khiến mọi thứ phức tạp lên trong khi có thể dùng cách đơn giản”, chuyên gia vaccine Michael Kinch tại Đại học Washington ở St. Louis nhấn mạnh.

Ưu và nhược điểm của vaccine bất hoạt

Nhiều phương pháp điều chế vaccine mới tập trung vào việc tái tạo protein đột biến đặc biệt giúp virus corona xâm nhập vào cơ thể người.

Dữ liệu cho thấy nếu hệ miễn dịch của một người có thể ngăn loại protein đột biến nói trên, virus corona sẽ không thể tấn công cơ thể người đó, hoặc nếu có thì những thương tổn gây ra cũng sẽ ít nghiêm trọng hơn.

Tuy nhiên, cách tiếp cận của Sinovac không chỉ dừng lại ở việc cho cơ thể tiếp xúc với một phần nhỏ mà là toàn bộ cấu trúc virus.

Phương pháp này cho phép cơ thể lựa chọn những đối tượng được xem là nguy cơ tiềm năng có thể làm tổn thương các cơ quan trong tương lai, từ đó giúp hệ miễn dịch quyết định sẽ loại bỏ phần nào của virus trước khi bị tấn công.

Sinovac tin rằng vaccine bất hoạt sẽ là "viên đạn bạc" giúp thế giới ngăn ngừa virus corona. Ảnh: AFP.

Vaccine bất hoạt cũng có nhiều ưu điểm trong quá trình sản xuất và phân phối liều dùng, bởi vaccine loại này đã được điều chế bởi vô số hãng dược, do đó khả năng gặp vấn đề trong khâu sản xuất là rất thấp. Đồng thời, CoronaVac có thể sẽ không yêu cầu bảo quản lạnh, một điểm cộng khi phân phối tại những khu vực thiếu thốn trang thiết bị.

Mặt khác, vaccine bất hoạt cần nhiều mũi tiêm nhắc lại để đạt trạng thái miễn dịch mạnh, do đó quá trình sản xuất sẽ chậm lại do phải làm bất hoạt một lượng lớn virus nguy hiểm. Về lý thuyết, vaccine mRNA sẽ được sản xuất nhanh hơn nhiều, bởi chỉ lượng nhỏ nguyên liệu thô cũng đủ để sản xuất hàng triệu liều.

Chủ tịch Yin Weidong của Sinovac cho biết khi dịch Covid-19 bùng phát ở Trung Quốc hồi đầu năm, hãng này đã cân nhắc nhiều phương pháp phát triển vaccine, bao gồm cả những hướng tiếp cận công nghệ cao hay biến đổi gen.

Giữa tình hình đại dịch diễn biến nhanh, các giám đốc điều hành của Sinovac quyết định chọn phương pháp truyền thống đã được chứng minh về mức độ hiệu quả trong quá khứ.

“Chúng tôi đã có sẵn những phương án về công nghệ bởi vào năm 2003, khi phát triển vaccine ngừa SARS, đội ngũ Sinovac đã nghiên cứu kỹ về đặc tính sinh học của virus corona và cách bất hoạt loại virus này”, ông Yin nói.

Chủ tịch Yin Weidong của Sinovac. Ảnh: CGTN.

Để tạo ra dạng không hoạt động của virus corona, Sinovac thu thập mẫu mầm bệnh từ các bệnh nhân Covid-19 trên khắp thế giới, sau đó sử dụng beta-propiolactone để bất hoạt virus trước khi tinh chế thành sản phẩm thích hợp để tiêm.

CoronaVac hiện đã được thử nghiệm trên các loài chuột, linh trưởng và con người trong giai đoạn nghiên cứu ban đầu.

Sinovac đang chờ dữ liệu từ giai đoạn thử nghiệm cuối trên khoảng 9.000 người từ Brazil để xác định liệu CoronaVac có an toàn và có thể ngăn ngừa bệnh trên quy mô lớn hay không.

Nếu thử nghiệm thành công, SinoVac có kế hoạch sản xuất ít nhất 300 triệu liều vaccine mỗi năm tại các cơ sở điều chế của hãng, đồng thời kết hợp với các nhà sản xuất khác để nhân rộng quy mô.

Những hoài nghi về quy trình kiểm định

Chính phủ Trung Quốc xác định việc điều chế vaccine ngừa Covid-19 là một kế hoạch quan trọng trong chiến lược địa chính trị hậu đại dịch, đồng thời là cơ hội để chứng minh rằng các doanh nghiệp công nghệ sinh học của họ có khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Do đó, các cơ quan quản lý tại Bắc Kinh đang tạo điều kiện cho Sinovac hoàn thành những quy trình thủ tục và phê duyệt để CoronaVac đi vào giai đoạn thử nghiệm cuối một cách nhanh chóng.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết sẽ chia sẻ rộng rãi những vaccine mà nước này nghiên cứu thành công, điều này có thể giúp xây dựng thiện chí với các nước chưa phát triển.

Cuộc chạy đua trong việc điều chế vaccine có thể đem lại nhiều hệ quả chính trị quan trọng. Ảnh: Unsplash.

Một số công ty khác của Trung Quốc cũng đang thử nghiệm vaccine ngừa Covid-19 trên người. Hãng CanSino Biologics có trụ sở tại Thiên Tân đã phát triển một vaccine sử dụng một loại virus adenovirus vô hại để mô phỏng protein tăng đột biến của virus corona, phương pháp này tương tự với cách tiếp cận của nhóm nghiên cứu tại Đại học Oxford.

Trong khi đó, một viện nghiên cứu có liên kết với quân đội Trung Quốc đang thử nghiệm vaccine mRNA, còn tập đoàn National Biotec thì đang sử dụng phương pháp bất hoạt virus tương tự với Sinovac.

Ngay cả khi CoronaVac được phê duyệt, Sinovac vẫn phải đối mặt với sự nghi ngờ từ người tiêu dùng, bởi họ không chắc liệu các thủ tục và quá trình cấp phép có đảm bảo hay không.

Quá trình kiểm định CoronaVac bị nhiều người Trung Quốc hoài nghi. Ảnh: Reuters.

Người dân Trung Quốc có xu hướng ưa chuộng dược phẩm từ các nước Mỹ và châu Âu. Ngành công nghiệp vaccine nước này đã chứng kiến những vụ bê bối lặp lại nhiều lần trong một thập kỷ qua.

Năm 2017, một tòa án ở Bắc Kinh ra phán quyết rằng một quan chức tại cơ quan quản lý dược phẩm của nước này đã nhận các khoản thanh toán không thích hợp từ một số nhà sản xuất vaccine, bao gồm cả Sinovac. Bộ Tư pháp Mỹ cũng đã mở các cuộc điều tra liên quan đến công ty này, nhưng kết quả là Sinovac trắng án ở cả Trung Quốc lẫn Mỹ.

Vụ lùm xùm lớn hơn là trường hợp vaccine của một số công ty Trung Quốc bị cáo buộc kém chất lượng và không có tác dụng ngừa bạch hầu hay ho gà ở trẻ sơ sinh.

Trước tình hình đó, vào năm 2019, chính quyền Trung Quốc ban hành luật và thắt chặt các quy định về chế phẩm vaccine để kiểm soát hoạt động của các doanh nghiệp trong ngành này.

Nếu giai đoạn thử nghiệm cuối của CoronaVac thành công, Sinovac sẽ triển khai sản xuất loại vaccine này trên quy mô lớn vào 2021.

Đối với các chuyên gia y tế, việc có thêm các lựa chọn đề ngăn ngừa sự lây lan của virus corona quan trọng hơn nhiều so với bất kỳ hệ quả địa chính trị nào từ việc Sinovac hoàn thành CoronaVac sớm hơn các hãng dược điều chế vaccine khác.

“Nếu chỉ tồn tại một loại vaccine phát huy hiệu quả thì cả thế giới đã thất bại”, ông Mike Turner, người đứng đầu tổ chức y khoa Wellcome tại London, nhận định. “Chúng ta cần có nhiều loại vaccine khác nhau thay vì một viên đạn bạc thần kỳ”.