Quân đội Ukraine tuyên bố đạt được một số thành công hạn chế trong nỗ lực cắt đứt hành lang trên bộ nối tới bán đảo Crimea của Nga. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng dòng chảy khí tài quân sự từ phương Tây và nhiều tháng hỗ trợ huấn luyện của NATO đã không giúp Ukraine thu được thành công vang dội mà Mỹ và đồng minh kỳ vọng từ chiến dịch phản công.

Trong khi Ukraine gần như rơi vào thế bế tắc, Nga vẫn có thể mở một mũi tiến công vào thành phố Kupyansk ở đông bắc, buộc đối phương phải phân chia lực lượng để đối phó. Hướng tiến công ở Kupyansk được coi là chiến thuật "phòng ngự chủ động" của Nga, lấy công làm thủ để khiến Ukraine không thể dốc toàn lực cho mặt trận phía nam, theo các chuyên gia.

"Đây là ví dụ về sự thích ứng. Họ đang sử dụng những kinh nghiệm trong cuộc chiến này để khiến lực lượng Ukraine bế tắc", Ian Matveev, nhà phân tích quân sự Nga, nói.

Xe tăng Nga bị hỏng ở Kharkov, Ukraine hồi tháng 10/2022. Ảnh: Washington Post

Quân đội Nga đã chịu nhiều tổn thất trong những tháng đầu chiến sự, khi một số đơn vị thậm chí bị xóa sổ gần như hoàn toàn, theo đánh giá của Mỹ. Song lực lượng Nga đã có thể phục hồi và tiếp tục chiến đấu.

Bộ Quốc phòng Anh hồi mùa xuân ước tính rằng sau một năm giao tranh, Nga đã có thể triển khai số lượng quân bằng đợt phát động tấn công đầu tiên hồi cuối tháng 2/2022: khoảng 200.000 quân chia thành 70 trung đoàn và lữ đoàn chiến đấu thuộc 5 quân khu, phòng thủ chiến tuyến dài hơn 960 km.

Hơn một nửa trong số đó tập trung ở khu vực đông bắc, cách xa mũi phản công chính của Kiev, theo báo cáo gần đây của Ukraine.

Trước xung đột, quân đội Ukraine có khoảng 250.000 người. Cả Nga và Ukraine đều tăng cường tuyển quân sau đó, khi ghi nhận thương vong lớn trên chiến trường. Ước tính của các quan chức Mỹ và châu Âu hồi đầu năm nay chỉ ra khoảng 120.000 lính Ukraine thiệt mạng hoặc bị thương, trong khi con số của Nga là khoảng 200.000.

Theo học thuyết quân sự truyền thống, lực lượng tấn công sẽ phải đông gấp ba lần phe phòng thủ để có thể giành chiến thắng.

"Trong tình huống mà lực lượng phòng thủ được chuẩn bị kỹ càng như vậy, bạn càng cần nhiều hơn tỷ lệ ba đấu một đó. Nó có thể là 6 hoặc 10 đấu một", Mark Cancian, sĩ quan thủy quân lục chiến về hưu và hiện là chuyên gia quốc phòng tại Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế (CSIS) ở Washington, nói.

Nga không tung tất cả quân khu vào cuộc chiến cùng lúc. Quân khu miền Tây của Nga, được xem là đơn vị tiền phương đối mặt với NATO, được huy động toàn lực ở giai đoạn đầu cuộc chiến và đã hứng chịu tổn thất lớn.

Các đơn vị của Quân khu miền Tây, trong đó có tập đoàn quân xe tăng cận vệ số 1 và tập đoàn quân hợp thành số 6, đều đang tham gia vào cuộc tấn công ở Kupyansk, theo Karolina Hird, nhà phân tích quân sự Nga tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh ở Washington. Các đơn vị chịu tổn thất này dường như đã được bổ sung bằng lính nghĩa vụ.

"Họ gần như không còn giống như ban đầu", Hird nói, thêm rằng tập đoàn quân xe tăng cận vệ số 1 đã rút lui nhanh chóng vào năm ngoái đến mức họ trở thành "nhà tài trợ xe tăng nhiều nhất cho quân đội Ukraine".

Phòng tuyến răng rồng của Nga ở Ukraine. Ảnh: BQP Nga

Tuy nhiên, Quân khu miền Nam của Nga, đảm nhận trách nhiệm bảo vệ lãnh thổ kiểm soát tại vùng Zaporizhzhia, trước đó được giữ lại làm lực lượng dự bị và có thể đáp trả cuộc phản công của Ukraine bằng lực lượng giàu kinh nghiệm. Những đơn vị thuộc quân khu này đã dành nhiều tháng để chuẩn bị mọi hoạt động phòng thủ hiệu quả mà họ đang tiến hành, theo Hird.

Charles Bartles, nhà phân tích về Nga tại Văn phòng Nghiên cứu Quân sự Nước ngoài, nhận xét Quân khu miền Nam là nơi sản sinh nhiều sáng kiến đổi mới và hoạt động tốt hơn các quân khu khác.

Nga chủ yếu triển khai các lữ đoàn bộ binh cơ giới, mỗi đơn vị có khoảng 8.000 lính cùng vũ khí hạng nặng như xe tăng và pháo binh, để bảo vệ tiền tuyến phía nam Ukraine. Lực lượng này kết hợp các đơn vị tình nguyện thiếu kinh nghiệm với những lính tinh nhuệ hơn từ hải quân Nga và lực lượng đặc nhiệm Spetsnaz, giúp họ nâng cao hiệu quả tác chiến, theo giới phân tích.

Lữ đoàn bộ binh cơ giới số 64, một phần của tập đoàn số 35 thuộc Quân khu miền Đông, cũng đã có mặt trong phòng tuyến đầu tiên gần Orikhiv. Lữ đoàn đã được Tổng thống Nga Vladimir Putin trao huân chương vào năm ngoái vì "chủ nghĩa anh hùng và lòng dũng cảm".

Nga sử dụng các đơn vị đặc nhiệm để trám lỗ hổng và tăng viện nhanh cho các điểm yếu, theo nhóm tình báo nguồn mở Black Bird. Một số binh sĩ từ nhóm này đã được trực thăng vận tới tiền tuyến trong thời gian đầu Ukraine phản công.

Lữ đoàn Spetsnaz số 22 là một trong số đơn vị được triển khai như vậy, dù trước đó tình báo Mỹ cho rằng họ đã chịu thương vong tới 95%. Giới quan sát không rõ làm thế nào đơn vị có thể tái tập hợp và quay lại hoạt động nhanh chóng như vậy, dù lính Spetsnaz thường mất nhiều năm huấn luyện.

Lãnh thổ Nga và Ukraine kiểm soát từ khi xung đột bùng phát. Đồ họa: Washington Post

Năm ngoái, lực lượng Nga vẫn cho rằng "họ có thể tiếp tục tấn công và giành được nhiều lãnh thổ, thậm chí là toàn bộ Ukraine", theo Cancian. "Nhưng giờ họ chỉ cố gắng bảo vệ những lãnh thổ đã kiểm soát".

Tại Zaporizhzhia, nơi Ukraine tiến hành mũi phản công chính, lực lượng Nga không giành thêm được lãnh thổ trong một năm qua. Thay vào đó, họ chủ yếu xây dựng công sự để tạo thành phòng tuyến nhiều lớp.

Chiến thuật này cho thấy Nga đang quay lại với tư duy quân sự truyền thống là tập trung cho hoạt động phòng thủ để đối phó với cuộc tấn công của Ukraine.

"Chuẩn bị tuyến phòng thủ kiểu này là điều mà các chỉ huy Nga đã nghiên cứu sâu từ khi còn là học viên", Dara Massicot, nhà phân tích quân sự Nga ở tổ chức RAND Corp ở Mỹ, nói.

Bài viết trên tạp chí Military Thought của giới tinh hoa quân sự Nga hồi tháng 4 dường như thừa nhận lực lượng Nga đã chịu tổn thất vì tập trung vào tấn công. Dù không đề cập tới Ukraine, bài viết đã vạch ra chiến thuật thực tế về cách bảo vệ các khu vực quan trọng trước một đối thủ "vượt trội".

Phòng tuyến nhiều lớp của Nga được xây dựng với mục tiêu cản bước và làm suy yếu lực lượng Ukraine. Ngay cả khi đã vượt qua lớp phòng tuyến đầu, Ukraine vẫn phải đối mặt với lực lượng mới của Nga cố thủ ở lớp thứ hai hoặc thứ ba.

Việc bố trí những bãi mìn dày đặc là một phần quan trọng trong chiến lược phòng thủ của Nga. Quân đội Nga đã sử dụng hệ thống rải mìn ISDM Zemledeliye để nhanh chóng cài mìn lại những khu vực đã rà phá để khiến đối phương "sa bẫy".

Các đơn vị pháo binh Nga cũng được coi là chìa khóa quan trọng trong phòng tuyến, khi họ có thể xác định mục tiêu mới và tập kích chỉ trong vài phút.

Tuy nhiên, lực lượng Nga vẫn đối mặt nhiều thách thức.

"Họ đang thiếu phương tiện bọc thép", James Rand, nhà phân tích quân sự của công ty tình báo tư nhân Janes, nói.

Nhóm tình báo nguồn mở Oryx cho hay Nga đã mất 2.296 xe tăng, hơn nửa số xe tăng được triển khai từ đầu chiến sự.

Việc Wagner rút lui khỏi Ukraine sau chiến thắng ở Bakhmut và cuộc nổi loạn hồi tháng 6 đã khiến Nga mất khoảng 20.000 chiến binh giàu kinh nghiệm trên chiến trường.

Cục diện ở chiến trường Ukraine. Đồ họa: Washington Post

Tuy nhiên, Moskva có thể đang chờ đợi thời điểm Ukraine tiêu hao quân số hoặc các đồng minh phương Tây suy giảm ủng hộ. Một số quan chức Ukraine thậm chí cho rằng Nga chưa từ bỏ nỗ lực kiểm soát thêm ãnh thổ và Kulyansk mới là khởi đầu.

"Chúng tôi hiểu rằng đối phương chưa từ bỏ hy vọng về việc kiểm soát toàn vùng Kharkov", Oleh Synyehubov, thống đốc tỉnh đông bắc Ukraine, nói.

Alexander Khodakovsky, chỉ huy Cộng hòa Nhân dân Donetsk tự xưng, đã viết trong bài đăng trên Telegram tháng trước rằng "bạn không thể giành chiến thắng bằng phòng thủ".