Thổ Hà là ngôi làng còn mang nhiều nét đặc sắc của một làng cổ vùng đồng bằng Bắc Bộ với cây đa, bến nước, đình làng, chùa làng, những nếp nhà cổ nằm trong các ngõ gạch sâu hút…

Nằm bên bờ bắc sông Cầu, làng Thổ Hà (xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang) có hình thể một bán đảo với ba mặt giáp sông. Vẫn có con đường bộ đến làng, nhưng bến đò Chùa là lối thuận tiện để đến với Thổ Hà. Theo lối đi này, vừa đặt chân lên đất Thổ Hà ta sẽ chạm mặt với công trình kiến trúc văn hóa làng đầy ấn tượng: đình Thổ Hà.

Đình Thổ Hà là ngôi đình nổi tiếng của xứ Kinh Bắc. Công trình kiến trúc quy mô nằm trên khu đất rộng 3.000 m² này từng được chính quyền Pháp xếp hạng trong Viện bảo tàng Bác Cổ Đông Dương. Đình được xây dựng từ thời Lê, năm 1685. Mái đình lợp ngói mũi hài to bản, bốn góc là những đầu đao cong vút.

Bái đường chia làm 7 gian với 48 cột lim lớn hơn vòng tay ôm. Bức cửa võng thếp vàng chạm trổ lộng lẫy làm cho bái đường càng thêm trang nghiêm cổ kính. Trong đình còn lưu bộ “sử đá” của làng đó là các tấm bia: Thủy tạo đình miếu bi nói về việc xây dựng đình, Cung sao sự tích thánh nói về sự tích thành hoàng Thái thượng lão quân, Bia sao sắc phong sao các đạo sắc của các triều đại phong tặng, ngoài ra còn có các bia khác nói về những lề luật, qui ước cổ xưa của làng.

Nằm ngay trên đồng bằng Bắc bộ, nhưng làng Thổ Hà lại không có ruộng, người dân nơi đây truyền đời sống bằng nghề thủ công. Cùng với Bát Tràng và Phù Lãng, từ thế kỷ XIV Thổ Hà nổi tiếng là một trung tâm làm gốm sầm uất của Việt Nam tiêu biểu qua các sản phẩm chum, vại, chõ, tiểu sành… với nước men nâu bóng. Dân sưu tập ngày nay có khi phải bỏ ra hàng trăm triệu đồng mới có thể sở hữu được một chiếc chum xưa của Thổ Hà. Thời kỳ “hợp tác xã” nghề gốm Thổ Hà mai một dần rồi mất đi.

Đến với Thổ Hà ngày nay ta chỉ còn bắt gặp dấu tích của một làng gốm cổ qua những bức tường được xây ghép bằng những mảnh chum, vại, tiểu sành, kết dính bằng lầm, một thứ đất đặc biệt, sau bao năm vẫn vững chãi cùng thời gian.

Ngày nay làng Thổ Hà nổi tiếng với nghề bánh đa và mì gạo. Đi sâu vào trong làng, choáng ngợp bởi màu trắng lóa của những phên tre phơi bánh đa nem, bánh đa vừng. Phên trải dựng khắp mọi nơi từ nóc nhà, sân thượng, bờ sông…, đi dọc đường làng, ngõ xóm là đi dưới bóng râm của phên bánh. Giờ đây bánh đa nem Thổ Hà được tráng bằng máy, mỏng dính, thành những tấm hình chữ nhật dài. Sau khi phơi ráo, từ tấm bánh lớn này sẽ được cắt thành từng tấm tròn, hay vuông, rồi mới đóng gói.

Chiếc bánh đa vừng Thổ Hà được tráng làm 2 lượt, phơi đến 3 nắng cho đủ độ giòn trước khi nướng. Cái ngon riêng của bánh đa vừng Thổ Hà là khi tráng người ta rắc thêm những cọng cơm dừa thái nhuyễn lên mặt bánh, khi chiếc bánh khô, nướng trên than hồng, nghe thấy vị ngọt và béo của dừa. Nối liền với làng Thổ Hà theo hướng ngược sông Cầu là làng Vân, là ngôi làng nổi tiếng nhất miền Bắc về rượu ngon.