Liên Hợp Quốc gần đây nỗ lực thúc đẩy Nga, Ukraine và Thổ Nhĩ Kỳ đàm phán một thỏa thuận cho phép Kiev tiếp tục hoạt động xuất khẩu ngũ cốc qua Biển Đen nhằm ngăn chặn một cuộc khủng hoảng lương thực có thể đe dọa hàng triệu người trên thế giới.

Tổ chức này cảnh báo nếu 25 triệu tấn ngũ cốc đang mắc kẹt ở Ukraine không được nhanh chóng giải phóng, nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là khu vực Bắc Phi và Trung Đông, có thể đối mặt với nạn đói.

Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov tuần trước gặp người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu tại Ankara nhằm trao đổi về biện pháp xuất khẩu lương thực Ukraine. Tuy nhiên, Kiev cho biết họ không được mời dự và phản đối bất cứ thỏa thuận nào do Moskva và Ankara đưa ra.

Một nguồn tin am hiểu vấn đề cho biết vẫn còn hy vọng ngoại trưởng Ukraine và Nga có thể gặp nhau tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ cuối tuần này để thảo luận về các lô hàng ngũ cốc. Liên Hợp Quốc hy vọng các bên sẽ sớm đạt được một thỏa thuận để giải phóng khoảng hai triệu tấn ngũ cốc ở Ukraine mỗi tháng kể từ tháng 7.

Tuy nhiên, các quan chức châu Âu cho biết quá trình đàm phán vẫn đang bế tắc. Nhiều vấn đề chưa được giải quyết, bao gồm cách ngũ cốc Ukraine được vận chuyển một cách an toàn trên Biển Đen, nơi Nga và Ukraine cáo buộc lẫn nhau rải thủy lôi phong tỏa.

Máy thu hoạch lúa mì trên cánh đồng gần làng Krasne, vùng Chernihiv, Ukraine hồi năm 2019. Ảnh: AFP.

Phát biểu tại Ankara tuần trước, Ngoại trưởng Lavrov yêu cầu Kiev rà phá thủy lôi ở các cảng để tàu chở ngũ cốc ra vào, đồng thời đảm bảo hải quân Nga sẽ không lợi dụng tuyến hàng hải này để xâm nhập, tấn công cảng biển Ukraine hay tiến hành chiến dịch đổ bộ vào Odessa, thành phố có tầm quan trọng chiến lược về quân sự và kinh tế với Ukraine.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng Ukraine khó có thể đồng ý với yêu cầu này của Nga, bởi thủy lôi là hàng rào hữu hiệu bảo vệ họ trước các cuộc tấn công tiềm tàng từ phía biển. Kiev cho biết họ không bị thuyết phục trước đảm bảo "không tấn công" của Moskva, lưu ý rằng Nga cũng từng khẳng định không đưa quân vào Ukraine trước khi xung đột nổ ra.

Một quan chức phương Tây cho biết Ukraine đang xem xét phương án vận chuyển ngũ cốc bằng tàu từ ba cảng ở Biển Đen qua các "tuyến an toàn" trong lãnh hải để đi tới eo biển Bosphorus của Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, hiện chưa rõ những tàu chở ngũ cốc này sẽ né thủy lôi trên Biển Đen như thế nào.

Những trở ngại đó đã dẫn tới cuộc chạy đua để đưa ngũ cốc ra khỏi Ukraine bằng các tuyến đường thay thế trên khắp châu Âu, trước khi nông dân nước này thu hoạch vụ mùa tiếp theo. Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết lượng ngũ cốc bị mắc kẹt ở Ukraine có thể đạt 75 triệu tấn vào mùa thu tới nếu tình thế bế tắc không được tháo gỡ.

Liên minh châu Âu (EU) cũng đang thảo luận với một số nước về phương án sử dụng các cảng ở Ba Lan và Romania để xuất khẩu ngũ cốc Ukraine, cũng như khả năng vận chuyển ngũ cốc bằng đường sắt đến các cảng xa hơn ở Hà Lan, Đức và Biển Adriatic.

Tổng thống Joe Biden hôm 14/6 nói rằng Mỹ đang xúc tiến xây dựng các kho chứa tạm thời dọc biên giới Ukraine để trữ ngũ cốc, sau đó vận chuyển bằng tàu hỏa tới các cảng biển ở châu Âu để xuất khẩu.

Các tuyến vận chuyển ngũ cốc bằng đường bộ sẽ chậm hơn nhiều và phải đối mặt với những thách thức hậu cần, như mạng lưới đường sắt quá tải, các cảng ở Đông Âu bị ùn ứ hay sự khác biệt về khổ đường sắt giữa Ukraine và các nước châu Âu khác. Ngay cả khi tất cả những vấn đề đó được giải quyết, nó sẽ không thể thay thế hoàn toàn cho xuất khẩu bằng đường biển thông qua các cảng ở Biển Đen.

Giới chức châu Âu cho biết vướng mắc lớn nhất hiện nay là sự thiếu tin tưởng vào cam kết của Nga. Bất kể thỏa thuận vận chuyển lương thực nào bằng đường biển sẽ cần phải đi kèm với đảm bảo rằng Nga sẽ không tấn công các kho lưu trữ của Ukraine, cũng như cơ sở hạ tầng vận tải và xuất khẩu của nước này, theo một quan chức châu Âu giấu tên.

Nga và Ukraine cũng phải đồng ý về các cuộc thanh sát của Liên Hợp Quốc về hoạt động xuất khẩu ngũ cốc. Tuy nhiên, Nga nói họ muốn kiểm soát bất kỳ cuộc thanh sát nào như vậy.

Các thách thức khác đối với việc giải phóng ngũ cốc Ukraine là cần có các tàu vận chuyển lớn, cũng như tìm cách vận chuyển ngũ cốc an toàn từ các vùng khác nhau của Ukraine đến cảng bên bờ Biển Đen.

Khi triển vọng giải phóng ngũ cốc ở Ukraine vẫn u ám, David Ortega, nhà kinh tế học kiêm phó giáo sư Đại học bang Michigan, Mỹ, cho rằng nguy cơ chiến sự Ukraine làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu là rất lớn.

"Với tầm quan trọng của khu vực đối với sản xuất ngũ cốc toàn cầu, xung đột ở Ukraine càng kéo dài, nhân loại sẽ càng đối mặt với nguy cơ khủng hoảng lương thực lớn hơn", ông nói.