Ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba ngày 4/9 trở thành thành viên nội các mới nhất nộp đơn xin từ chức, sau khi Tổng thống Volodymyr Zelensky thông báo về kế hoạch tiến hành đợt cải cách chính phủ thời chiến của mình nhằm ứng phó với chiến sự kéo dài.

Trước đó, Chủ tịch Quốc hội Ruslan Stefanchuk thông báo loạt quan chức cấp cao trong chính phủ Ukraine cũng đã xin từ chức, trong đó có Phó thủ tướng phụ trách hội nhập châu Âu Olha Stefanishyna, Phó thủ tướng phụ trách tái tích hợp các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng Iryna Vereshchuk.

Bộ trưởng Công nghiệp Chiến lược Oleksandr Kamyshin, Bộ trưởng Tư pháp Denys Maliuska và Bộ trưởng Môi trường Ruslan Strilets đã nộp đơn xin từ chức lên quốc hội cuối ngày 3/9. Stefanchuk cho biết các nghị sĩ sẽ xem xét đơn từ chức của các phó thủ tướng, bộ trưởng tại phiên họp toàn thể tiếp theo.

Với những quyết định từ chức này, khoảng 1/3 số ghế trong chính phủ Ukraine đang để trống và mọi thứ có thể chưa dừng lại. Tổng thống Zelensky đã tuyên bố sẽ có thêm nhiều thay đổi để tăng cường năng lực cho chính phủ.

"Đó là lý do sẽ có nhiều xáo trộn nhân sự trong nội các và văn phòng tổng thống", ông Zelensky tuyên bố hôm 3/9. Giới quan sát cho rằng đây là một phần trong đợt cải cách quy mô lớn của Tổng thống Zelensky nhằm "mang lại sức mạnh mới" cho các thể chế của Ukraine.

Chính phủ Ukraine cải tổ giữa lúc chiến sự giữa nước này với Nga ở thời điểm quan trọng. Ukraine đang chật vật chống đỡ các đợt tấn công ngày càng tăng của Nga ở chiến trường miền đông, đồng thời phải củng cố khả năng kiểm soát tại khu vực hơn 1.000 km2 mà Kiev chiếm được khi phát động tấn công qua biên giới vào tỉnh Kursk của Moskva hồi đầu tháng 8.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phát biểu tại Kiev ngày 22/1. Ảnh: AFP

Nội các Ukraine từng thay đổi hàng loạt nhân sự từ khi Nga bắt đầu chiến dịch hồi tháng 2/2022, trong đó có thay bộ trưởng quốc phòng, tư lệnh quân đội. Tuy nhiên, David Arakhamia, lãnh đạo đảng cầm quyền Đầy tớ của Nhân dân tại quốc hội Ukraine, cho biết lần này sẽ là "đợt cải tổ lớn nhất", với hơn nửa nội các sẽ bị điều chuyển hoặc thay thế trong vài ngày tới.

"Như đã cam kết, đợt tái khởi động toàn diện của chính phủ Ukraine có thể diễn ra trong tuần này", Arakhamia viết trên Telegram ngày 3/9. Ông thêm rằng 4/9 sẽ là "ngày sa thải và ngày kế tiếp là thời điểm bổ nhiệm".

"Mùa thu sẽ là thời điểm cực kỳ quan trọng với Ukraine. Các thể chế quốc gia phải được thiết lập theo cách giúp Ukraine có thể đạt mọi kết quả chúng ta đang cần", Tổng thống Zelensky cho biết trong video cùng ngày.

Ông Zelensky được cho là sẽ sớm tìm cách lấp đầy tất cả chức vụ còn trống, nhằm ổn định tình hình trước khi đến Mỹ dự họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc trong tháng này. Ông kỳ vọng gặp được Tổng thống Mỹ Joe Biden để trình bày một "kế hoạch chiến thắng" buộc Nga phải chấm dứt chiến sự tại Ukraine.

"Để làm việc này, chúng ta cần củng cố một số lĩnh vực trong chính phủ. Các quyết định nhân sự đã được chuẩn bị. Văn phòng tổng thống cũng sẽ có thay đổi", theo ông Zelensky. Một sắc lệnh cho thấy ông Zelensky đã sa thải phó chánh văn phòng phụ trách vấn đề kinh tế Rostyslav Shurma.

Shurma là quan chức có tầm ảnh hưởng trong chính quyền Zelensky, nhưng bị các nhà tài trợ nước ngoài như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) chỉ trích vì đưa ra các kế hoạch tranh cãi, trong đó có ý định giảm thuế giữa thời chiến. Shurma cũng là mục tiêu trong một cuộc điều tra tham nhũng, nhưng ông bác bỏ các cáo buộc.

Đề cập đến việc thay đổi vị trí của ông Kamyshin, Tổng thống Zelensky cho rằng Ukraine đã đạt thành tựu đáng kể trong sản xuất quốc phòng, nhưng cũng cần tăng cường hợp tác với NATO và việc này đòi hỏi có tương tác đặc biệt giữa hai bên.

"Về quá trình đàm phán tư cách thành viên và chuẩn bị cho thỏa thuận gia nhập Liên minh châu Âu (EU) trong tương lai, đây là công việc vừa mang tính pháp lý, vừa mang tính chính trị. Sẽ có nhân sự phụ trách hoạt động này", Tổng thống Ukraine cho biết.

Phó thủ tướng Stefanishyna, nhậm chức năm 2020, đang dẫn dắt nỗ lực gia nhập EU của Ukraine. Bà nhiều khả năng sẽ được giao nhiệm vụ với phạm vi rộng hơn trong đợt cải tổ. "Nhưng bạn biết đấy, mọi thứ trên chính trường đều có thể thay đổi. Đặc biệt là ở Ukraine", bà Stefanishyna nói.

Các diễn biến cho thấy bối cảnh chính trị căng thẳng ở Ukraine và nhu cầu cần nhanh chóng thích nghi với những thách thức mới. Tuy nhiên, hiện chưa rõ đợt cải tổ nhân sự này sẽ tác động thế nào đến chính phủ Ukraine, theo giới quan sát.

Phiên họp toàn thể của quốc hội Ukraine hồi tháng 6/2023. Ảnh: AFP

Trong khi đó, một số quan chức Ukraine lo ngại động thái cải tổ này là nỗ lực của ông Zelensky nhằm củng cố quyền lực trong chính quyền. Ông Zelensky đắc cử tổng thống năm 2019 và theo lý thuyết, đã kết thúc nhiệm kỳ ngày 20/5 và Kiev phải tổ chức bầu cử tổng thống từ trước đó hai tháng.

Tuy nhiên, ông Zelensky đã quyết định không tổ chức bầu cử do Ukraine vẫn duy trì trạng thái thiết quân luật kể từ khi xung đột với Nga bùng phát. Hầu hết người dân chấp nhận điều này và vẫn coi ông Zelensky là nguyên thủ Ukraine, cho đến khi tình trạng thiết quân luật kết thúc và cuộc bầu cử được tổ chức.

Nghị sĩ đối lập Iryna Gerashchenko chỉ trích đợt cải tổ, nhấn mạnh đây là "chính phủ không đủ bộ trưởng, một quốc hội không có thế đa số tuyệt đối, một cuộc khủng hoảng trí tuệ và nhân sự mà giới chức đang nhắm mắt làm ngơ". Ít nhất 5 bộ trưởng Ukraine bị cách chức trong các đợt cải tổ trước đó chưa được thay thế, trong đó có các vị trí quan trọng như nông nghiệp, hạ tầng.

Bà Gerashchenko kêu gọi thiết lập chính phủ đoàn kết và chấm dứt nỗ lực níu giữ quyền lực của đội ngũ chính trị của Tổng thống Zelensky.

Dù vậy, ông Zelensky tin rằng sau gần ba năm chiến sự với Nga, những sự thay đổi này là cần thiết cho một "khởi đầu mới".

"Khi nói về định hướng cho đất nước, điều đó đòi hỏi phải thay loạt lãnh đạo cấp cao, không chỉ trong lĩnh vực quân sự", Tổng thống Ukraine nói. "Nếu muốn giành chiến thắng, toàn thể chúng ta phải cùng chung một hướng đi và chia sẻ niềm tin thắng lợi".