Rắn trong văn hóa phương Đông thường được gắn với sự nham hiểm, bất ngờ - những yếu tố phù hợp với bối cảnh giang hồ. Trong nhiều tác phẩm của Kim Dung, nhân vật sử dụng rắn thường có tính cách thâm hiểm, gian xảo hoặc tà ác, không từ thủ đoạn để đạt mục tiêu.

Nhưng rắn cũng có thể đại diện cho sự thông minh và linh hoạt. Các cao thủ sử dụng công phu liên quan rắn thường thể hiện những chiêu thức mềm mại, uyển chuyển, khó đoán và bất ngờ, như một con rắn tấn công con mồi. Hình tượng rắn còn phản ánh bản chất đa diện của con người, tăng màu sắc kỳ ảo cho võ lâm.

Rắn ở loạt tiểu thuyết mang nhiều tầng ý nghĩa và thường xuất hiện ở tình tiết liên quan độc dược, võ công, tính cách nhân vật hoặc âm mưu giang hồ. Trong Bích huyết kiếm, Kim Xà Lang Quân Hạ Tuyết Nghi là một trong cao thủ gây ấn tượng nhất, dù không phải nhân vật chính. Cuộc đời bi kịch, võ công siêu phàm và hình tượng "Kim Xà" gắn liền với ông tạo nền tảng quan trọng cho nội dung tác phẩm. Hạ Tuyết Nghi có biệt danh này do sở hữu Kim Xà Kiếm Pháp - bộ kiếm pháp lợi hại lấy cảm hứng từ sự uyển chuyển và hiểm độc của loài rắn.

Kiếm pháp là thành quả cuộc đời của Hạ Tuyết Nghi, được truyền lại cho Viên Thừa Chí - nhân vật chính của truyện. Mỗi khi vận nội công, kiếm sẽ chuyển sắc vàng, đầu kiếm tòe ra như lưỡi rắn, biến ảo. Kiếm pháp không chỉ là công cụ võ học sắc bén, nguy hiểm, mà còn tượng trưng sự kiêu ngạo, ý chí và bi kịch cuộc đời của Kim Xà Lang Quân.

Cũng liên quan rắn, Âu Dương Phong trong Anh hùng xạ điêu, Thần điêu hiệp lữ được khắc họa khác biệt. Âu Dương Phong biệt hiệu Tây Độc, tính "độc" thể hiện qua võ công, tính cách, làm nên đặc sắc và chiều sâu tâm lý nhân vật.

Âu Dương Phong có khả năng tập hợp bầy rắn, ùn ùn tấn công làm khó đối thủ. Anh hùng xạ điêu có đoạn miêu tả Hồng Thất Công, Quách Tĩnh đối phó Âu Dương Phong:

Hồng Thất công cười mắng: "Lão Độc vật dùng rắn tấn công?", tay phải vung ra liên tiếp, phóng kim sắt ra, mấy chục con phúc xà đều bị găm cứng lên ván thuyền, đau đớn rít lên phì phì, thân hình quằn quại, nhưng không trườn lên được nữa. Kế đó từ chỗ vách vỡ lại có mấy mươi con phúc xà bò vào. Hồng Thất công phóng kim sắt ra, số phúc xà bò vào lại bị đóng đinh tất cả xuống ván. chợt nghe tiếng sáo xua rắn vi vu không dứt, đầu rắn chen chúc càng lúc càng đông.

Âu Dương Phong còn có biệt danh Lão Độc Vật do tài chế thuốc độc từ nọc rắn. Y sử dụng một xà trượng có hai con rắn quấn quanh. Có lần, Âu Dương Phong cá cược với Chu Bá Thông rằng có thể giết hết cá mập dưới biển. Y bắt một con cá mập lên, đổ nọc rắn vào miệng và con cá chết ngay lập tức. Con cá chết được thả xuống biển, các con cá khác kéo đến ăn xác và cũng chết theo.

Hình tượng rắn được gắn liền với Âu Dương Phong. Nhân vật còn thông thạo Cáp Mô Công (Công phu Con Cóc), được mô phỏng từ đặc điểm của loài cóc nhưng cũng mang những nét liên quan đến rắn, như sự mềm dẻo, linh hoạt và sức mạnh bất ngờ.

Tạo hình Âu Dương Phong ở "Anh hùng xạ điêu" 2014. Ảnh: Sina

Nhưng Âu Dương Phong không hoàn toàn ác độc mà mang trong mình những mâu thuẫn tâm lý phức tạp. Tình cảm nhân vật này dành cho Âu Dương Khắc cho thấy y cũng có khía cạnh nhân tính, nhưng sự ám ảnh về quyền lực và võ công đã khiến Âu Dương Phong đánh mất bản thân, bị tẩu hỏa nhập ma.

Cũng trong Anh hùng xạ điêu, nhân vật Quách Tĩnh vô tình uống được máu của con bảo xà mà Lương Tử Ông nuôi 20 năm. Từ đó, Quách Tĩnh không chỉ được gia tăng công lực, mà còn "bách độc bất xâm", không bị trúng bất kỳ loại độc rắn nào khác trong thiên hạ.

Loài rắn cũng là cảm hứng để Kim Dung tạo nên môn phái Ngũ Độc giáo, xuất hiện trong Bích huyết kiếm, Tiếu ngạo giang hồ và Lộc Đỉnh Ký. Người của giáo phái này có võ công liên quan độc dược. Họ còn có ngũ thánh tam bảo, ngũ thánh gồm rắn, rết, bọ cạp, nhện và cóc.

Kim Dung sinh ngày 10/3/1924 tại Chiết Giang, tên thật Tra Lương Dung. Ông xây dựng thế giới võ hiệp trong 15 bộ tiểu thuyết, như Thiên long bát bộ, Anh hùng xạ điêu, Thần điêu hiệp lữ, Lộc Đỉnh ký, Tiếu ngạo giang hồ. Truyện của ông nhiều lần được chuyển thể thành phim, trò chơi điện tử. Theo Hongxing News, Kim Dung là tiểu thuyết võ hiệp thành công nhất, ở đâu có người Hoa, ở đó có tiểu thuyết của ông. Theo Straits Times, hơn 300 triệu bản sách truyện Kim Dung được bán ra toàn thế giới. Tác giả qua đời năm 2018 vì tuổi cao, sức yếu.

Tiểu thuyết Kim Dung có sức hấp dẫn lớn với nhiều thế hệ bạn đọc Việt Nam. Trong cuốn tùy bút Kim Dung giữa đời tôi, nhà văn Vũ Đức Sao Biển từng viết: "Bút lực của Kim Dung rất hùng hậu. Mỗi tác phẩm là một bộ (thường trên 10 quyển, trung bình khoảng 500-600 trang một quyển). Về mặt trước tác, tác phẩm của ông đồ sộ hơn bất cứ nhà văn nào khác. Bút pháp của ông lôi cuốn, hấp dẫn người đọc một cách lạ lùng. Và hệ thống kiến thức của ông từ y học đến địa lý, lịch sử, võ thuật, tâm lý, bệnh học, tôn giáo hoàn chỉnh một cách vô song".