Đến nay, trong hồ sơ của những điều tra viên truy tìm nguồn gốc virus SARS-CoV-2, chợ hải sản Hoa Nam, Vũ Hán, Trung Quốc, là điểm khởi đầu cho công cuộc xác định vị trí và cách thức gây ra đại dịch Covid-19. Một năm sau khi Covid-19 bùng phát và gây ra cái chết cho hàng triệu người trên toàn cầu, nhóm “thợ săn virus” của tờ South China Morning Post (SCMP) mở cuộc điều tra chuyên sâu xung quanh khu chợ này.

Tháng 12 năm ngoái, các bệnh nhân bắt đầu nhập viện tại Vũ Hán với những triệu chứng viêm phổi không rõ nguyên nhân. Bác sĩ tại đây ghi nhận nhiều người đã làm việc tại chợ hải sản đầu mối Hoa Nam của thành phố. Quan chức Trung Quốc sau đó loại bỏ quan điểm cho rằng thị trường này là nơi đầu tiên virus lây nhiễm cho con người.

Tuy nhiên, Trung Quốc đã tiết lộ tại thời điểm tháng 12/2019, chợ Hoa Nam đã tuyển hơn 1.100 người làm việc cho hàng trăm quầy ăn uống trên diện tích rộng bằng khoảng 4 sân bóng đá. Ngoài hải sản, rau, khu vực này còn bán các loại động vật hoang dã.

Dữ kiện quan trọng chưa từng công bố

Hồi tháng 10, giới chức Bắc Kinh kiên quyết cho rằng nguồn gốc của virus có thể bắt nguồn từ bên ngoài Trung Quốc. Khi đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) mở cuộc điều tra xem xét lại thị trường này để thử tái tạo ổ dịch Vũ Hán. Các nhà nghiên cứu cho biết họ có sứ mệnh đem đến những thông tin chưa từng được công bố rộng rãi về chợ hải sản Hoa Nam.

Khi WHO bắt tay vào xem xét, SCMP đã có trong tay sơ đồ mặt bằng chưa từng được công bố trước đây của khu chợ. Đây là hồ sơ mật được sử dụng trong các cuộc điều tra đầu tiên, cung cấp cho công chúng cái nhìn hiếm hoi về những gì đã diễn ra.

Bản sơ đồ được mã hóa màu, dựa trên dữ liệu do Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Trung Quốc (CDC) thu thập từ tháng 1. Nó cho ta thấy vị trí một số người nhiễm bệnh đầu tiên làm việc hoặc mua sắm. Đây là lần đầu tiên thế giới có thông tin này. Sơ đồ cũng tiết lộ nhân viên của quầy hàng nào trong số 653 gian tại chợ có kết quả dương tính với SARS-CoV-2 sau khi các nhà khoa học phân tích mẫu gạc.

Sơ đồ bùng phát Covid-19 tại các gian hàng chợ hải sản Hoa Nam do CDC Trung Quốc điều tra mà SCMP có được từ một nguồn tin. Việt hóa: Thiên Nhan.

Bản trình chiếu từ CDC Mỹ chứa sơ đồ tương tự CDC Trung Quốc về khu chợ đầu mối hải sản Hoa Nam. Nguồn: Hangout.

SCMP đã có một bản đồ riêng về khu chợ hải sản do WHO và Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh Mỹ nắm giữ. Chất lượng bản đồ khá mờ nhưng có những khu vực mà các điều tra viên đánh dấu, cách bố trí các gian hàng gần như giống của CDC Trung Quốc.

Theo tài liệu phác thảo dựa trên hơn 1.000 mẫu mà các chuyên gia Trung Quốc cung cấp cho WHO, không mẫu thịt đông lạnh nào có kết quả dương tính với SARS-CoV-2. Trong khi đó, 69/842 mẫu lấy từ môi trường ngoài có dấu hiệu của virus. Nhưng ngoài những con số này, thông tin về loài động vật nào đã được lấy mẫu cũng như mức độ các nghiên cứu tiếp theo trên người, động vật có liên quan khu chợ rất ít ỏi. Trung Quốc không tiết lộ liệu động vật sống có nằm trong các mẫu này hay không.

Daniel Lucey, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm và dịch bệnh tại Trung tâm Y tế Đại học Georgetown, Mỹ, cho biết: “Việc thống kê lại nơi tất cả mẫu (dương - âm tính) được lấy, đối chiếu kết quả từ các xét nghiệm trên người, động vật sống và vị trí các loài được bán ở khu chợ, sẽ là dấu vết chỉ đường cho các nghiên cứu sâu hơn về nguồn gốc của virus”.

Đồng quan điểm, cố vấn sức khỏe cộng đồng, cựu lãnh đạo văn phòng WHO tại Triều Tiên, Nagi Shafik, cho rằng việc lập bản đồ như trên là “một phần cần thiết của các điều tra để hiểu cách thức lây truyền của virus”. Ông Shafik nói thêm các điều tra viên cũng muốn biết hệ thống thoát nước, nước thải chạy ở đâu, gia cầm và động vật hoang được đưa đến từ nơi nào và liệu tất cả khách hàng đến khu chợ có được theo dõi sức khỏe, lấy mẫu hay không?

Theo một nghiên cứu trên tạp chí y khoa The Lancet, thị trường Vũ Hán có liên quan khoảng 2/3 trong số 41 trường hợp mắc Covid-19 đầu tiên được xác định trong thành phố. Các động vật sống như chuột, lửng, hươu được bán ở trên, nên rất có khả năng đây là những loài gây bệnh, khiến virus nhảy sang người.

Nhưng hồ sơ chưa được công bố trong cùng một bài báo cho thấy 3/4 bệnh nhân Covid-19 đầu tiên không có mối liên hệ rõ ràng với thị trường. Điều này và việc thiếu đi bằng chứng di truyền liên kết virus với động vật trên thị trường đã thúc đẩy hướng truy tìm vào những con đường lây truyền khác.

Hồi tháng 5, Gao Fu, Giám đốc CDC Trung Quốc, tuyên bố chợ hải sản Hoa Nam, thành phố Vũ Hán là “nạn nhân”, không phải nguồn gốc của sự bùng phát Covid-19. Một số chuyên gia quốc tế đồng ý và cho rằng có thể xảy ra trường hợp này.

Tuy nhiên, WHO vẫn bắt đầu điều tra lại khu chợ. Theo ông Peter Ben Embarek, quan chức của WHO, chúng ta nên xem xét lại chợ đầu mối, nơi có những ca bệnh đầu tiên và cố gắng tìm xem những động vật được bày bán đến từ đâu, công nhân làm việc trong khu chợ này, các ca nhiễm bệnh nặng vào tháng 12 năm ngoái đến từ nơi nào.

Một người đàn ông sơ chế cá trong khu chợ ẩm ướt tại Vũ Xương, thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc, vào ngày 5/1. Ảnh: Simon Song.

Bí mật chưa có lời giải trong tờ “sơ đồ mật”

Nguồn tin của SCMP tiết lộ sơ đồ khu chợ hải sản Hoa Nam được CDC Trung Quốc hoàn thiện vào khoảng 22-23/1. Nó cho thấy vị trí của 33 quầy hàng có liên quan 45 trường hợp nghi ngờ và đã được xác nhận có người mắc Covid-19.

Sơ đồ mặt bằng cho thấy hầu hết quầy hàng có mẫu môi trường dương tính đều tập trung ở hai khu. Một là khu bán động vật hoang dã và gia cầm. Khu còn lại là nơi bán hải sản. Các quầy hàng có ca mắc Covid-19 tập trung ở phía Tây của khu chợ.

Trình tự gene của virus được tìm thấy tại chợ hồi tháng 1, do các nhà nghiên cứu Trung Quốc chia sẻ. Trình tự này cho thấy mầm bệnh được tìm thấy trong môi trường có nguồn gốc từ bệnh nhân mắc Covid-19, không phải động vật. Kết quả này ủng hộ giả thuyết SARS-CoV-2 có thể đã lây sang người ở nơi khác và sớm hơn những gì chúng ta biết.

Sơ đồ người lây nhiễm tại chợ hải sản Hoa Nam được xem là bước đầu tiên trong việc “săn virus” của các thám tử dịch tễ học. Tuy vậy, chúng ta vẫn còn rất ít thông tin công khai về các cuộc điều tra sâu hơn hoặc không rõ kết quả là gì. Theo một tài liệu của WHO về nguồn gốc của virus, không có “nghiên cứu dịch tễ học phân tích giữa nhà cung cấp và người mua hàng”.

Công nhân dọn dẹp chợ Hoa Nam ngày 4/1. Ảnh: Simon Song.

“Nếu không có bản đồ chi tiết về các yếu tố phơi nhiễm tại chợ trong thời gian lây lan virus, loại sản phẩm và động vật được bán, tỷ lệ động vật và hàng hóa có sẵn để thử nghiệm, việc giải thích kết quả lấy mẫu trong phòng thí nghiệm vẫn còn khó khăn”, hai chuyên gia WHO đến Trung Quốc vào tháng 7 năm nay và viết trong tài liệu công bố vào tháng trước. Những điều mà họ đưa ra có thể do khoảng trống về thông tin ít ỏi mà họ thu được cho đến nay.

Báo cáo từ cuộc điều tra chung giữa WHO và giới chức Trung Quốc vào tháng 2 cho hay việc truy tìm lại những con vật được bày bán ở chợ đang được tiết hành. Tuy nhiên, giới chức Trung Quốc lên tiếng kể từ đó đến nay, cuộc điều tra không mang lại kết quả. “Trong gần một năm, chúng tôi luôn tự hỏi: ‘Covid-19 có một vật chủ trung gian nào hay không?’. Chúng tôi đã làm việc rất chăm chỉ, nhưng không tìm thấy điều gì”, ông Gao Fu, Giám đốc CDC Trung Quốc, cho biết trong cuộc họp vào tháng trước.

Bên cạnh đó, NCH cũng khẳng định với SCMP: “Với nỗ lực hết sức để ngăn chặn và kiểm soát dịch bệnh, chính phủ Trung Quốc kiên quyết yêu cầu công khai, minh bạch thông tin. Từ ngày 3/1, chúng tôi và các tổ chức liên quan đã thường xuyên báo cáo thông tin về dịch bệnh cho WHO, các quốc gia liên quan và tổ chức khu vực”.

Trong những tuần gần đây, Trung Quốc dừng nhập khẩu thực phẩm từ một số quốc gia sau khi nước này cho biết bao bì của nhiều loại cho kết quả dương tính với nCoV. Điều này liên quan giả thuyết gần đây cho rằng ban đầu mầm bệnh xâm nhập vào Vũ Hán qua đường “nhập khẩu”, bởi những người mắc Covid-19 ở ngoài Trung Quốc.

WHO cho rằng không loại trừ khả năng virus đến từ bên ngoài Trung Quốc nhưng họ vẫn khẳng định Vũ Hán là nơi khởi đầu cho cuộc tìm kiếm nguồn gốc của nó. Chính vì thế, nhóm chuyên gia do WHO thành lập đã phối hợp các học giả Trung Quốc bắt đầu đi tìm câu trả lời cho bí ẩn này từ Vũ Hán. Cuộc điều tra dự kiến sẽ diễn ra vào tháng này.