Theo Giám đốc Y tế của Mayo Clinic, Greg Vanichkachorn, trên thực tế, tình trạng này chưa có cái tên thống nhất và họ không có nhiều dữ liệu về những gì thực sự đang xảy ra ở cấp độ hóa học trong cơ thể những người khỏi Covid-19. Điều khiến các bệnh nhân Covid-19 lo lắng nhất lúc này đó là khi nào những di chứng này sẽ biến mất.

Di chứng hậu Covid-19 là gì?

Định nghĩa về di chứng hậu Covid-19 trên thế giới không nhất quán. Vào tháng 10/2021, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khảo sát các bệnh nhân, nhà nghiên cứu, chuyên gia y tế, nhân viên của mình để đi đến định nghĩa chính thức về tình trạng nhiều người vẫn gặp phải các triệu chứng Covid-19 dù đã khỏi bệnh. WHO gọi tình trạng này là hội chứng Long Covid.

Các triệu chứng phổ biến gồm mệt mỏi, khó thở, rối loạn chức năng nhận thức, song, cũng có nhiều triệu chứng khác và thường ảnh hưởng hoạt động hàng ngày. Tình trạng này có thể xuất hiện sau đợt mắc Covid-19 cấp tính hoặc kéo dài từ khi F0 nhiễm bệnh đến lúc khỏi. Các triệu chứng cũng có thể dao động hoặc tái phát theo thời gian.

Trong khi đó, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) gọi đó là di chứng sau nhiễm nCoV cấp tính (PASC), với tình trạng người bệnh có thể gặp triệu chứng dai dẳng từ nhẹ đến suy nhược.

Ngoài ra, một số cách gọi khác như “long-haul covid”, “long-term covid,” “post-covid conditions” and “post-covid syndrome”, cũng được dùng để miêu tả tình trạng này.

Nhưng với cách gọi nào, các chuyên gia cũng nhấn mạnh đây là tình trạng đáng báo động và đang gây đau khổ đáng kể cho bệnh nhân.

Thời điểm xuất hiện di chứng hậu Covid-19 cũng không nhất quán. Một số chuyên gia coi các triệu chứng kéo dài trong 4 tuần hoặc lâu hơn là di chứng. Trong khi đó, một số ý kiến cho rằng các triệu chứng sẽ tồn tại ít nhất 12 tuần sau khi người mắc Covid-19 khỏi bệnh.

WHO đánh giá thời điểm xác định người gặp Long Covid-19 thường là 3 tháng kể từ khi bắt đầu nhiễm nCoV và các triệu chứng kéo dài ít nhất hai tháng, không thể giải thích bằng những chẩn đoán thay thế.

CDC lại cho rằng di chứng hậu Covid-19 xuất hiện sau 4 tuần hoặc sau lần nhiễm nCoV đầu tiên. Ngay cả người không có triệu chứng khi mắc Covid-19 thì sau đó, họ cũng có thể gặp di chứng. Những tình trạng này có thể biểu hiện dưới các dạng, kết hợp nhiều vấn đề sức khỏe trong thời gian khác nhau.

CDC liệt kê hơn 10 triệu chứng và lưu ý chúng có thể mới hoặc đã từng xuất hiện khi họ nhiễm virus. WHO nhấn mạnh các triệu chứng thường tác động đến hoạt động hàng ngày và có thể dao động hoặc tái phát theo thời gian.

WHO thống kê trong số hơn 200 triệu chứng hậu Covid-19, khoảng 10-15% trường hợp diễn biến thành bệnh nặng và 5% là nghiêm trọng. Trong bảng danh sách các triệu chứng của CDC và WHO, tình trạng phổ biến nhất là mệt mỏi nặng.

Theo ông Greg Vanichkachorn, nhiều trường hợp báo cáo về cảm giác kiệt sức trong nhiều giờ, nhiều ngày sau khi làm những công việc đơn giản như dắt chó đi dạo. Các triệu chứng phổ biến khác là sương mù não, khó nhận thức, ghi nhớ, khó thở, ho kéo dài, rối loạn tiêu hóa.

Ông Daniel Karel, Đại học George Washington, Mỹ, đánh giá di chứng hậu Covid-19 có thể ảnh hưởng hầu hết hệ thống cơ thể và mức độ nghiêm trọng của từng người cũng rất khác nhau. Một số có thể tiếp tục hoạt động hàng ngày dù “bản thân như trở thành kẻ khác”. Song, nhiều trường hợp cảm thấy rất tồi tệ, hậu Covid-19 tác động khủng khiếp đến cuộc sống của họ.

Không thể chẩn đoán lâm sàng

Đây là điều mà ông Karel nhấn mạnh khi nói về những tác động của di chứng hậu Covid-19. Nó có nghĩa chúng ta không thể xét nghiệm, không có hình ảnh để chẩn đoán người nào đang gặp phải di chứng hậu Covid-19. Bệnh nhân và bác sĩ đều phải chiến đấu với “kẻ thù vô hình”.

Thay vì những chẩn đoán lâm sàng thông thường, bác sĩ xác định người nào gặp di chứng hậu Covid-19 qua một số yếu tố. Đầu tiên, họ cần xác định người này có từng nhiễm nCoV hay không. Chính xác nhất là có xét nghiệm dương tính hoặc kháng thể nCoV trong máu với người chưa được tiêm vaccine; tiếp xúc gần nguồn lây nhiễm… Ngoài ra, người bệnh gặp hàng loạt triệu chứng không thể giải thích cũng được xem là yếu tố giúp xác định ca bị di chứng hậu Covid-19.

Hiện nay, con số chính xác người mắc tình trạng này rất khó xác định. Nguyên nhân là tình trạng bệnh vẫn còn khá mới. Các số liệu hiện có ước tính tỷ lệ người khỏi Covid-19 gặp di chứng có thể lên tới 30-50%.

Văn phòng Thống kê Quốc gia của Vương quốc Anh thống kê cứ 10 người dương tính với nCoV có một ca gặp di chứng kéo dài 12 tuần hoặc lâu hơn.

Một nghiên cứu năm 2021 tại Vũ Hán, Trung Quốc, cho thấy hơn 3/4 bệnh nhân Covid-19 vẫn còn ít nhất một triệu chứng sau 6 tháng xuất viện. Điều này phù hợp với dữ liệu của Italy phát hiện 87,4% người khỏi Covid-19 gặp ít nhất một triệu chứng sau 2 tháng rời viện.

Một nghiên cứu của Thụy Sỹ năm 2020 lưu ý cứ 3 F0 ở thể nhẹ có một người gặp di chứng sau 6 tuần.

Một số yếu tố được cho là từng mắc bệnh nặng, có một số bệnh lý đi kèm, cao tuổi. Nghiên cứu khác xác định 4 yếu tố làm tăng nguy cơ gặp di chứng hậu Covid-19 là bị tiểu đường type II, tải lượng virus, nhiễm virus Epstein-Barr trong máu, có các tự kháng thể đặc hiệu. Ngoài ra, một số chuyên gia nhận thấy phụ nữ có xu hướng mắc phải cao hơn nam giới.

Nhưng các chuyên gia nhấn mạnh điều đó không có nghĩa thanh niên, người trẻ tuổi, khỏe mạnh không bị ảnh hưởng. Rất nhiều trường hợp mắc Covid-19 nhẹ, không có tiền sử bệnh lý nguy hiểm vẫn phải đối mặt với “kẻ thù vô hình” trong hàng tuần.

Khi nào di chứng hậu Covid-19 chấm dứt?

Cũng như sự xuất hiện của Covid-19, các chuyên gia vẫn chưa thể khẳng định khi nào di chứng hậu Covid-19 biến mất. Một số nghiên cứu nhận định tình trạng này kéo dài 60-90 ngày, tương đương 2-6 tháng kể từ lần nhiễm virus đầu tiên. Song, không ít trường hợp báo cáo họ gặp phải di chứng trên dưới một năm.

Theo Quỹ Tim mạch Anh, thời gian xuất hiện triệu chứng có thể kéo dài trong vòng 3 tháng. Người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi khoảng 6 tháng.

Dẫu vậy, những ước tính này vẫn chỉ là sơ bộ, không thể áp dụng cho tất cả F0 gặp di chứng. Sự xuất hiện của các triệu chứng kéo dài hậu Covid-19 khiến giới chuyên gia bối rối. Họ vẫn đang tìm hiểu nguyên nhân và cách điều trị.

Ngoài việc điều trị các triệu chứng và tình trạng của thể của từng F0, các chuyên gia cho biết người bệnh nên nghỉ ngơi, sau đó tăng dần cường độ hoạt động. Người bệnh cần phải tiếp tục theo dõi và nâng cao sức khỏe toàn diện, phục hồi chức năng, vật lý trị liệu, dinh dưỡng và chăm sóc tinh thần, giấc ngủ. Các bác sĩ khuyến cáo F0 nên hít vào, thở ra chậm, hít sâu dần dần và thở ra nhẹ nhàng không vội vã và nhịp độ tăng lên từng ngày.