Chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden ngày 26/4 cam kết sẽ sớm xuất khẩu hàng chục triệu liều vaccine AstraZeneca, đánh dấu sự thay đổi trong chính sách ứng phó Covid-19 của nước này.

Quyết định được đưa ra sau một tuần đầy hỗn loạn, khi kế hoạch ngoại giao ứng phó đại dịch được xây dựng kỹ lưỡng của Washington đổ vỡ vì cuộc khủng hoảng Covid-19 Ấn Độ.

Trong những tháng qua, nội bộ Nhà Trắng đã xảy ra tranh cãi về chiến lược ngoại giao trong thời kỳ đại dịch. Các cố vấn chính sách đối ngoại của Biden chủ trương hỗ trợ Ấn Độ và thể hiện rất rõ lập trường tham gia nhiều hơn vào các vấn đề quốc tế, đặc biệt là mảng y tế công cộng. Họ hiểu quá rõ sự thất bại dưới thời cựu tổng thống Donald Trump, khi Mỹ từ bỏ vai trò dẫn dắt ứng phó toàn cầu trong giai đoạn đầu của đại dịch.

Người dân thành phố Bengaluru mặc trang phục bảo hộ, đưa thi thể thân nhân tử vong vì nhiễm nCoV đến nhà hỏa táng vào ngày 26/4. Ảnh: AFP.

Tuy nhiên, nhiều quan chức then chốt trong nhóm chính sách đối nội của Biden, trong đó có một số cố vấn chính trị và đội chuyên trách ứng phó nCoV, muốn tập trung xây dựng miễn dịch cộng đồng tại Mỹ trước khi chuyển vaccine và nguyên liệu thô ra nước ngoài. Họ muốn chứng minh với người dân Mỹ rằng chính phủ Biden dành hết tâm trí cho cuộc chiến Covid-19 trên sân nhà.

Nhà Trắng cuối cùng chọn sách lược dung hòa hai lập trường khác biệt trên. Họ giữ lại sắc lệnh dưới thời Trump, ngăn xuất khẩu vaccine và nguyên liệu thô liên quan, nhưng sẵn sàng "xoay trục" gánh vác vai trò lãnh đạo toàn cầu một khi chương trình tiêm chủng toàn quốc gần hoàn thành.

Theo kế hoạch, thời khắc xoay trục đó sẽ diễn ra trước hội nghị thượng đỉnh G7 tại Anh vào ngày 11/6. Chủ nghĩa bảo hộ vaccine của Mỹ sẽ sớm được thế giới lãng quên, khi Biden hành động quyết liệt hơn cùng các lãnh đạo thế giới.

Vào đầu tháng 4, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã chỉ định Gayle Smith, cựu lãnh đạo USAID, dẫn đầu chiến lược ngoại giao vaccine. Biden cũng công bố chương trình Đối tác Vaccine Bộ Tứ với cam kết hỗ trợ tài chính, sản xuất và vận chuyển một tỷ liều vaccine cho khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trước cuối năm 2022. Ấn Độ chính là trung tâm sản xuất số vaccine này.

Cùng thời điểm đó, mỗi khi báo chí chất vấn về các lệnh hạn chế nhập khẩu, người phát ngôn Nhà Trắng luôn lập luận rằng Mỹ là nơi có số ca nhiễm và ca tử vong vì Covid-19 cao nhất thế giới. Chính vì vậy, thành công của chương trình tiêm chủng trong nước cũng là thành công của thế giới.

Kế hoạch hai bước này cho thấy triển vọng đầy hứa hẹn. Giới chức một số nước đồng minh của Mỹ và tổ chức quốc tế hiểu rõ sức ép chính trị trong nước mà Biden đang phải tìm cách cân bằng. Các nước thi thoảng vẫn kêu gọi Mỹ giảm chủ nghĩa bảo hộ vaccine, nhưng thực chất không gây quá nhiều sức ép.

Tính toán của Biden lẽ ra đã thành công nếu như Covid-19 không bất ngờ bùng phát dữ dội trong mùa xuân năm nay. Vấn đề mấu chốt nằm ở chỗ Covid-19 không đứng yên. Đến giữa tháng 4, sau hàng loạt sự kiện siêu lây nhiễm liên quan cả chính trị lẫn tôn giáo, Ấn Độ vỡ trận với những biến chủng nCoV nguy hiểm nhất từ trước đến nay. Cơn sóng thần Covid-19 càn quét quốc gia Nam Á này và làm xoay chuyển toàn bộ cục diện.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price trả lời họp báo vào ngày 31/3. Ảnh: Reuters.

Ngày 16/4, Adar Poonawalla, CEO Viện Huyết thanh Ấn Độ (SII), nhà sản xuất vaccine lớn nhất thế giới, đăng Twitter kêu gọi Biden dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu nguyên liệu sản xuất vaccine từ Mỹ để chứng tỏ "sự đoàn kết thật sự trong cuộc chiến với virus".

Trên thực tế, tình hình không đến mức như Poonawalla mô tả. Loại nguyên liệu thô mà ông đề nghị Mỹ cung cấp chủ yếu được dùng để sản xuất Novavax, loại vaccine vốn đến tháng 9 với được phân phối ra thị trường. Tuy nhiên, lời kêu gọi của ông đã gây tác động lớn với dư luận. Chỉ một tuần sau đó, khủng hoảng Covid-19 Ấn Độ đến mức nguy cấp. Số ca tử vong mỗi ngày vì Covid-19 ở nước này vượt mốc 300.000 và duy trì trong nhiều ngày liên tiếp, vượt qua cả Mỹ.

Trong khi nhiều nước ngỏ lời trợ giúp Ấn Độ, kể cả hai đối thủ địa chính trị là Trung Quốc và Pakistan, chính quyền Biden lại im lặng bất thường. Đến ngày 21/4, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price vẫn khẳng định chính phủ "có trách nhiệm đặc biệt với nhân dân Mỹ", rằng nước Mỹ "chịu tác động nghiêm trọng hơn mọi quốc gia khác". Ông nhấn mạnh việc người Mỹ được tiêm vaccine cũng là lợi ích của "phần còn lại trên thế giới".

Price chỉ lặp lại thông điệp chính quyền Biden nhiều lần tuyên bố trong vài tháng qua. Tuy nhiên, trong bối cảnh tình hình dịch ở Mỹ đã cải thiện đáng kể còn cuộc khủng hoảng tại Ấn Độ đang vượt tầm kiểm soát, phát ngôn này đã gây phẫn nộ trong dư luận.

Giới lãnh đạo Ấn Độ vẫn hiểu rõ các sức ép mà Biden đang đối mặt. Nhưng với người dân Ấn Độ giữa tình hình nguy cấp, những rào cản chính trị tại quốc gia đồng minh là một khái niệm quá xa lạ, đặc biệt khi nước đó đang thừa thãi vaccine.

"Điều khiến chúng tôi bất ngờ là phản ứng chậm chạp từ Mỹ. Nó tạo ra những hiểu lầm trong dư luận và khiến mọi chuyện phức tạp", một quan chức Ấn Độ trả lời Wall Street Journal tuần qua.

Chính quyền Biden xem Ấn Độ là mảnh ghép trung tâm cho chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhưng mối quan hệ Mỹ - Ấn đang rơi vào khủng hoảng.

Giữa lúc đó, các đại sứ quán Trung Quốc đồng loạt công bố thông tin về những khoản hỗ trợ của Bắc Kinh cho New Dehli. Truyền thông nhà nước Trung Quốc chỉ trích Mỹ gây nên "thảm cảnh" tại Ấn Độ, cảnh báo dư luận nước này không hài lòng trước sự dửng dưng từ Washington. Giới quan sát cho rằng mục tiêu của Trung Quốc là khoét sâu chia rẽ Mỹ - Ấn, qua đó làm suy yếu chiến lược châu Á của Biden.

Bệnh nhân tại Kolkata, Ấn Độ, được đưa đến bệnh viện vào ngày 24/4 sau khi xét nghiệm dương tính với nCoV. Ảnh: Anadolu.

Đội ngũ cố vấn đối ngoại của Tổng thống Mỹ nhận thấy rủi ro. Họ lo ngại người dân Ấn Độ nghĩ rằng Mỹ bỏ mặc đồng minh giữa thời khắc cấp bách nhất và Washington không phải là đối tác đáng tin cậy. Phải đến cuối tuần qua, nhóm cố vấn này mới giành được chiến thắng trong các tranh luận nội bộ.

Đêm 24/4, hàng loạt động thái ngoại giao được tiến hành. Ngoại trưởng Blinken gửi thông điệp đoàn kết với người dân Ấn Độ và hứa hẹn tăng hỗ trợ. Cố vấn An ninh Quốc gia Jake Sullivan ngày hôm sau gọi điện cho người đồng cấp ở New Delhi, thông báo các bước trợ giúp Ấn Độ kiểm soát tình hình, bao gồm cả xuất khẩu nguyên liệu thô phục vụ sản xuất vaccince. Tổng thống Biden, Phó tổng thống Kamala Harris, Giám đốc USAID Samantha Power và Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin cũng lần lượt lên tiếng.

Theo Thomas Wright, chuyên gia cấp cao tại Viện Brookings, sai lầm của chính quyền Biden trong câu chuyện Covid-19 Ấn Độ không phải là quyết định ưu tiên tiêm chủng cho người Mỹ trước khi đẩy mạnh hỗ trợ quốc tế. Vấn đề là Washington đã không kịp điều chỉnh kế hoạch sớm hơn dự kiến, nhằm thích nghi với những thay đổi trong tình hình quốc tế.

Sau những động thái vừa qua, Nhà Trắng dường như đã hiểu rõ mình cần làm gì tiếp theo. Nếu Mỹ tiếp tục có những hỗ trợ tích cực hơn giúp Ấn Độ vượt qua cuộc khủng hoảng y tế, hành động chậm trễ những ngày qua có cơ hội được tha thứ, theo một bài xã luận trên Hindustan Times tuần này.

"Lúc gian nan mới biết ai là bạn. Thật thất vọng khi vào thời điểm đó, người bạn không lập tức tương trợ, thậm chí làm tăng thêm những khó khăn. Mỹ đã hành xử như thế khi Ấn Độ bùng phát làn sóng thứ hai. Điều đáng mừng là chính quyền Biden đã lắng nghe. Giai đoạn này sẽ ảnh hưởng toàn bộ mối quan hệ và nhận thức về Mỹ tại Ấn Độ", bài xã luận có đoạn.