"Chúng ta đã tận mắt chứng kiến chuyện đó. Những kẻ bạo loạn tràn vào nhà quốc hội, đe dọa tính mạng Chủ tịch Hạ viện, đòi treo cổ cả phó tổng thống Mỹ", Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu hôm qua, đề cập đến Nancy Pelosi và Mike Pence, những người bị đám đông truy tìm tại Đồi Capitol vào ngày 6/1/2021.

Đây là phát biểu mạnh mẽ đầu tiên của Biden nhân kỷ niệm một năm vụ bạo loạn nổ ra. Trong một năm qua, Biden vài lần lên án vụ bạo loạn ở Đồi Capitol và chỉ đích danh cựu tổng thống Donald Trump, nhưng với thái độ không quá quyết liệt. Ông giữ niềm tin rằng có thể đưa nước Mỹ vượt qua những chia rẽ dưới thời người tiền nhiệm và giúp Nhà Trắng trở lại với kiểu chính trị truyền thống bằng cách phớt lờ Trump.

Nhưng Biden dường như nhận ra chiến lược đó không hiệu quả. Bởi vậy, ông đã tận dụng bài phát biểu hôm qua để "chĩa mũi dùi" trực diện vào Trump, bằng những ngôn từ quyết liệt chưa từng thấy, để nêu bật nhu cầu cấp thiết phải đối đầu với "chủ nghĩa Trump".

"Vậy chúng ta không nhìn thấy gì? Chúng ta không thấy cựu tổng thống, người hô hào đám đông tấn công rồi về ngồi trong nhà ăn gần Phòng Bầu dục tại Nhà Trắng, theo dõi mọi thứ qua TV và không làm gì suốt nhiều giờ, giữa lúc lực lượng cảnh sát bị tấn công, tính mạng nhiều người bị đe dọa, quốc hội bị bao vây", Biden nói tiếp.

Dù vẫn không trực tiếp đề cập tên Trump, Tổng thống Mỹ sau đó dùng những lời lẽ mạnh mẽ hơn. "Ông ta chỉ đang kiếm cớ để che đậy sự thật", Biden nói, đề cập đến cáo buộc gian lận bầu cử vô căn cứ của Trump. "Ông ta không phải là một cựu tổng thống đơn thuần. Ông ta là một cựu tổng thống bại trận".

Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu tại tòa nhà quốc hội Mỹ ở Washington hôm 6/1. Ảnh: AFP.

Theo bình luận viên Zolan Kanno-Youngs của NY Times, khoảnh khắc Biden công kích Trump, tuyên bố "không cho phép ai kề dao vào cổ đất nước và nền dân chủ Mỹ", đánh dấu bước ngoặt lớn trong chiến lược ứng phó với người tiền nhiệm, khi Trump vẫn tiếp tục thúc đẩy cáo buộc về gian lận bầu cử tổng thống 2020, dù không đưa ra bằng chứng nào.

"Ông ta coi trọng quyền lực hơn nguyên tắc, bởi ông ta đề cao lợi ích bản thân hơn lợi ích quốc gia, và bởi lòng tự ái của ông ấy quan trọng hơn nền dân chủ hay hiến pháp Mỹ", Biden nói.

Quyết định chĩa mũi dùi vào Trump của Biden được cho là tiềm ẩn một số rủi ro, như tạo cơ hội tốt hơn để Trump công kích ông. Ngay sau bài phát biểu, Trump đã đưa ra một loạt bình luận dữ dội, cáo buộc Biden ủng hộ "những đường biên giới mở", "những lệnh bắt buộc tiêm vaccine vi hiến" và "các cuộc bầu cử gian dối".

Frank Luntz, chiến lược gia của đảng Cộng hòa, còn chỉ ra rằng cuộc tranh cãi ăn miếng trả miếng sẽ chỉ khiến những người ủng hộ Trump ngày càng xa lánh chính quyền Biden và có thể cản trở nỗ lực vận động tiêm vaccine Covid-19 của Nhà Trắng. "Chúng ta có thể cứu hàng triệu sinh mạng trên toàn cầu, nhưng nếu xung đột với nhau như ngày 6/1/2021, thiệt hại có khả năng không thể khắc phục được", Luntz nhận định.

Biden cho biết "một số người đàn ông và phụ nữ can đảm" đang cố gắng gìn giữ nguyên tắc của đảng Cộng hòa, nhưng "quá nhiều người đang biến đảng đó thành thứ gì khác". Ông tuyên bố sẵn sàng hợp tác với các đảng viên Cộng hòa trong quốc hội, "những người ủng hộ pháp quyền thay vì quyền lực của một người duy nhất".

Trong khi đó, Michael Chertoff, bộ trưởng an ninh nội địa dưới thời tổng thống George W. Bush, đánh giá thay đổi giọng điệu của Biden là cần thiết, bởi những phát ngôn sai lệch của Trump về cuộc bầu cử năm 2020 và vụ bạo loạn Đồi Capitol là mối đe dọa an ninh quốc gia. Cục Điều tra Liên bang (FBI) và Bộ An ninh Nội địa Mỹ từng nhiều lần đánh giá những thông tin sai lệch này đã thúc đẩy những kẻ cực đoan trong nước thực hiện hành vi bạo lực.

"Với người có cái tôi lớn như Trump, thực sự cần phải nhìn thẳng vào mắt ông ấy và nói rằng: 'Tôi biết ông đã làm gì, điều đó không đúng đắn và sẽ không lặp lại lần nữa'. Tổng thống Biden cần thể hiện rõ rằng ông ấy sẽ không né tránh vấn đề", Chertoff phân tích.

Theo bình luận viên Kanno-Youngs, bài phát biểu gay gắt của Biden dường như ngầm thừa nhận Trump vẫn có ảnh hưởng mạnh mẽ trong đảng Cộng hòa và có khả năng một lần nữa trở thành đối thủ của ông vào năm 2024.

Kết quả thăm dò được Trung tâm Khảo sát Đời sống Mỹ thuộc Viện Doanh nghiệp Mỹ công bố hồi tháng 2/2021 cho thấy gần 40% người Cộng hòa sẵn sàng "tự đứng lên bảo vệ nước Mỹ nếu các lãnh đạo không hành động", ngay cả khi điều đó đòi hỏi "hành động bạo lực". Đến tháng 9/2021, số người Cộng hòa muốn "dùng bạo lực cứu nước Mỹ" vẫn duy trì ở mức 30%.

Các bang do đảng Cộng hòa kiểm soát đang xem xét hoặc sắp ban hành những quy định mới hạn chế đáng kể quyền bỏ phiếu. Đông đảo đảng viên Cộng hòa vẫn tin rằng kết quả bầu cử năm 2020 không hợp pháp.

David Axelrod, cựu cố vấn cấp cao của cựu tổng thống Barack Obama, cho rằng Biden nên duy trì giọng điệu quyết liệt với những vấn đề liên quan đến Trump trong tương lai.

"Trump vẫn bị phản đối dữ dội bên ngoài vòng tròn ủng hộ ông ấy, nên tiếp tục chĩa mũi dùi vào Trump có thể là chiến lược khôn ngoan, đặc biệt nếu điều này khiến ông ấy chật vật đối phó", Axelrod nhận định. "Thật khó để đối phó tư tưởng đã thổi bùng vụ bạo loạn Đồi Capitol nếu không đối mặt với tác giả đã gieo rắc những lời dối trá".

Sau bài phát biểu hôm 6/1, khi được hỏi liệu những phát ngôn của ông có khiến tình trạng chia rẽ ở Mỹ sâu sắc thêm hay không, Biden cho biết ông không có ý định tạo ra "cuộc chiến chính trị đương đại" với Trump, nhưng thái độ thẳng thắn là vô cùng quan trọng để tiến về phía trước.

"Để chữa lành, bạn phải nhận ra mức độ nghiêm trọng của vết thương. Bạn không thể làm ngơ. Đây là vấn đề nghiêm trọng", Biden nói.