Năm hết Tết đến, dù tình hình dịch bệnh căng thẳng nhưng ai nấy cũng đều háo hức mong chờ một năm mới an lành, thịnh vượng. Nhưng ở đâu đó giữa thế giới Internet bao la, cộng đồng mạng lại đang dậy sóng chỉ vì một tấm ảnh mà thôi.

Cụ thể, tấm ảnh này được một tài khoản trên Twitter đăng tải, kèm theo câu hỏi "Bạn thấy bao nhiêu màu trong đó?" và kéo theo tranh luận dài bất tận. "Chủ thớt" bảo rằng mình chỉ thấy 3 màu, nhưng bên dưới lại có bình luận nói rằng nhìn thấy tận 17. Hàng chục ngàn bình luận xuất hiện, khiến cuộc tranh luận trở nên sôi nổi hơn rất nhiều để tìm ra số màu thực sự ở đó.

Đáp án chính xác ở đây là 11 màu (có lẽ vậy). Nhưng tại sao mỗi người lại có đáp án khác nhau? Chúng ta sẽ thử tìm hiểu xem.

Hiện tượng cách đây cả thế kỷ

Trên thực tế, tấm ảnh đó là một dạng ảo ảnh thị giác, được nhà vật lý học người Áo Ernst Mach đề cập tới. Mach cũng chính là nhà khoa học được đặt tên là đơn vị của tốc độ âm thanh.

Trong thời gian làm giáo sư toán và vật lý tại ĐH Graz vào thập niên 1860, Mach đã có hứng thú về lĩnh vực thị giác và thính giác. Năm 1865, ông tập trung vào các loại ảo ảnh thị giác, trong đó có loại giống như bức hình trên. Nghĩa là một dải màu có sắc thái tương đồng, lúc đặt cạnh thì phân biệt được, nhưng khi tách rời thì rất khó nhận ra.

Mach khi đó hiểu rằng có thứ gì đó khá kỳ lạ xảy đến với nhãn cầu, đặc biệt là trong các mô cảm nhận ánh sáng ở võng mạc. Sau này, hiện tượng còn được biết đến với cái tên "ảo ảnh Mach Bands", và giới khoa học đã sử dụng công nghệ để khám phá ra cơ chế đằng sau đó.

Về cơ bản, võng mạc của chúng ta tựa như một màn chiếu vậy, nhận ánh sáng bên ngoài thông qua con ngươi. Màn chiếu ấy được bao phủ bằng các thụ thể, với một số phản ứng mạnh khi độ sáng lớn hơn và gửi tín hiệu về cho não bộ.

Hãy tưởng tượng, khi 2 tế bào gửi 2 tín hiệu giống nhau đến não bộ, chúng ta sẽ nhận định chúng giống nhau. Não bộ là vậy, nó thích những con đường tắt, nên sẽ luôn giả định mọi thứ cho thật nhanh chóng.

Tự nhiên cũng cho phép não bộ dễ phân biệt được các dải màu sắc có sắc thái tương đồng. Khi một tế bào cảm nhận ánh sáng gửi tín hiệu, nó sẽ lập tức thông báo để các tế bào lân cận "trật tự" một chút. Nhưng khi nhóm im lặng kia phải ở cạnh một hàng xóm quá ồn ào, một phản ứng đặc biệt sẽ xảy ra, giúp làm tăng sự tương phản giữa các sắc thái màu sắc.

Biểu đồ mô tả quá trình cảm nhận ánh sáng từ các thụ thể. Ánh sáng mạnh hơn sẽ khiến tế bào thần kinh phản ứng mạnh hơn, và đồng thời làm giảm khả năng phản ứng của các tế bào lân cận

Cũng chính bởi vậy, các tế bào thần kinh nằm ở ranh giới các mảng màu sẽ gửi tín hiệu để làm rõ sự tách biệt, giúp bạn thấy được có đường chia cắt khá rõ ở đó. Tuy nhiên, nó lại không thể giải thích được việc chúng ta không thể phân biệt được những màu sắc có độ tương phản thấp, giống như trong ảo ảnh thị giác lần này.

Dù sự ức chế trong tế bào là điều ai cũng phải trải nghiệm, nhưng nó không hoàn toàn ảnh hưởng đến khả năng não bộ phân tích hình ảnh. Các hình ảnh trong từng bộ não là khá riêng biệt, phụ thuộc nhiều yếu tố: mắt, độ hiển thị của màn hình máy tính và cả môi trường xung quanh.

Chẳng hạn như nguồn sáng từ màn hình sẽ tác động đến nhãn cầu và võng mạc, khiến não bộ phải "chỉnh sửa" lại tín hiệu tiếp nhận. Đó là lý do vì sao mỗi người trong chúng ta sẽ có những trải nghiệm khác nhau dù nhìn vào cùng một hình ảnh.