1. Vì sao Đức Phật có tóc còn các đệ tử thì không?

Nghĩ đến Phật giáo, chúng ta thường nghĩ tới hình ảnh “cắt tóc đi tu” tức là ai muốn trở thành Phật tử tu ở chùa đều phải xuống tóc như là một thông lệ rất đỗi bình thường. Thế nhưng khi quan sát những hình ảnh trước đây về Đức Phật ta lại thấy rõ ràng rằng Ngài có tóc.

Từ đây xuất hiện không ít những thắc mắc xung quanh về việc vì sao Đức Phật vẫn để tóc khi đi tu còn các đệ tử của Ngài thì không?

Đức Phật từng là vị Thái tử Tất Đạt Đa có cuộc sống sung túc trong cung điện nhưng năm 29 tuổi, Ngài đã bỏ vợ con, từ bỏ Ngai vàng và quyết tìm kiếm con đường chân lý để giúp mình, giúp đời thoát khổ.

Ra khỏi thành Ca tỳ la vệ và khi qua khỏi sông A-nô-ma, Ngàu đã không ngần ngại dùng thanh gươm cạo sạch râu tóc của mình đưa cho và gởi người hầu là Xa-Nặc. Thái tử Tất Đạt Đa đã dặn ông đưa râu tóc của mình về hoàng cung trình với đức vua Tịnh Phạn rằng thái tử Tất Đạt Đa không chết. Người đang tìm con đường chân lý và sẽ có ngày trở về.

Đây là bằng chứng cho thấy Đức Phật Thích Ca đã xuống tóc khi đi tìm các cách tu phù hợp để giải thoát. Trong 6 năm tu khổ hạnh thì Thái tử không cạo tóc vì giai đoạn đó Ngài tu khổ hạnh và không bận tâm bất cứ điều gì bao gồm cả hình thể của mình.

Thế nhưng, sau khi giác ngộ, đi giảng giải cho đệ tử thì Ngài không quên mỗi tháng cạo đầu và các đệ tử của Ngài cũng cạo đầu theo. Sau khi đắc đạo Ngài độ năm người bạn đồng tu và nhiều đệ tử khác bằng câu nói: “Thiện lai tỳ kheo” ngay tức khắc vị đó râu tóc đều rụng, y vàng đắp thân thành một tỳ kheo Samon thực thụ. Phật dạy: “Cạo bỏ râu tóc làm bậc Samon…”

Từ đó về sau chư tăng đệ tử của Ngài đều cạo râu, tóc mỗi tháng 2 lần theo luật định… Có thể thấy, Ngài cũng cắt tóc, cạo đầu như bao người khác, không có chuyện Ngài để tóc như mọi người vẫn nghĩ.

Thậm chí trong kinh ghi lại rằng, có lần Đức Phật dạy các tu sĩ, mỗi ngày và tối thiểu nửa tháng sờ trên đầu mình để biết rất rõ là mình không còn tóc nữa để tự răn bản thân mình rằng: vì tôi là người xuất gia từ bỏ cái răng, cái tóc vốn là gốc con người để quyết tâm trở thành là một thánh nhân.

Tôi phải phấn đấu để trở thành nhân cách đặc biệt hơn những người phàm tục khác. Và râu tóc được đức Phật ví như là biểu tượng của người đời, của các hành vi phàm, của lối sống phàm và cạo râu tóc là thông điệp vượt trên lối sống phàm đó.

Hơn nữa, trong chuyện kể lại về Ngài Ưu Ba Li, một hôm Phật gọi Ưu Ba Li (vốn là thợ hớt tóc) cạo tóc cho Phật, trong lúc cạo tóc cho Phật, với oai đức vá sức định của Phật, đã khiến Ưu Ba Li đã nhập định…

Trong kinh Sanadantta, kinh Trường bộ, tập 1, khi Bà la môn Sanadanta mô tả đức Phật: “Samon Gotama cạo bỏ râu tóc xuất gia từ bỏ gia đình sống không gia đình…”.

Trong một số kinh điển, các vị đạo sĩ Bà la môn nói đùa rằng đức Phật Thích Ca là “Sa môn đầu trọc” vốn để phân biệt khác với Sa môn Kỳ Na giáo tức là Sa môn tu hạnh không mặc áo quần và Sa môn duy vật tức là những người chủ trương vật chất là nguyên nhân đầu tiên. Cho nên biệt hiệu của ngài là “Sa môn đầu trọc”.

Sa môn được hiểu nôm na là ông thầy tu không tin vào Thượng đế và số phận. Về sau này thì trong Phật giáo ít dùng đến khái niệm Sa môn mà gọi là Tăng sĩ, không nêu rõ đạo Phật là đạo vô thần.

Vào thời đức Phật người ta gọi ngài là sa môn Gôtama, tức là tăng sĩ vô thần hay thầy tu vô thần có họ là Gôtama. Đệ tử gọi Ngài là Thích Ca Mâu Ni Phật nghĩa là bậc Giác ngộ, bậc hiền triết của nước Sakya.

2. Tóc chỉ là sản phẩm của hình ảnh tưởng tượng

Bạn sẽ cảm thấy khó tin khi phải tin rằng Phật đã cạo tóc khi tu hành, trong khi các pho tượng Phật lại luôn có tóc, thậm chí còn rất dày? Sao chúng ta không điều chỉnh cho đúng…

Theo khảo cổ Tượng Phật Thích ca được tìm thấy khoảng 5 trăm năm sau Phật Niết bàn. Trong suốt thời gian từ Phật thành đạo đến thế kỷ thứ nhất sau công nguyên không có hình tượng Phật nào được tìm thấy, mà chỉ là những cổ vật biểu trưng như bánh xe Pháp, cây bồ đề…

Giai đoạn Phật Giáo Đại Thừa Bắt đầu từ thế kỷ I đến đầu thế kỷ II sau CN, xuất hiện hai trung tâm tạc tượng nỗi tiếng là Mathura (Ấn độ) và Gandhara (Pakistan). Họ không có cơ sở nào để làm tượng của Đức Phật cả vì không có tượng mẫu, ảnh mẫu để làm theo.

Cuối cùng là cả hai trung tâm tạc tượng này đều cùng tạo ra những bức tượng Đức Phật có tóc, hoàn toàn khác biệt với những vị đệ tử bình thường khác.

Và đó hoàn toàn là kết quả do sức tưởng tượng của các nghệ nhân làm tượng khi họ không có được một bức ảnh cụ thể nào ghi lại chính xác Đức Phật, tất cả đều từ mô tả của sách vở và họ tưởng tượng ra để phác họa lại.

Có thể nói sai lầm này xuất phát từ các nghệ nhân đầu tiên muốn phác họa lại hình ảnh của Phật. Các nghệ nhân bao gồm thợ điêu khắc chạm trổ và các họa sĩ khi khắc chạm và vẽ tượng hay ảnh của Đức Phật thì dựa vào 32 tướng đại nhân được mô tả trong các Kinh.

Một trong 32 tướng đại nhân mà đức Phật có là tướng tóc xoắn mà theo nhân tướng học Ấn độ là biểu tượng của người thông minh. Và theo một số kinh sách, tướng tốt của Đức Phật bao gồm nhục kết và tóc xoăn thành vòng theo chiều bên phải nên khi tạc tượng.

Theo mô tả thì Đức Phật có tướng tốt nhục kế nổi cao và tóc xoăn thành vòng theo chiều bên phải. Tướng nhục kế hình thành nhờ công đức tu hành trong vô lượng đời kiếp ở quá khứ. Kinh Bảo Nữ Sở Vấn (q.4) ghi, chư Phật có tướng nhục kế nhờ các đời quá khứ biết kính thờ hiền Thánh và các bậc tôn trưởng.

Nhục kế, theo Từ điển Phật học Huệ Quang (tập IV, tr.3384), là thịt xương (có sách nói búi thịt-nhục) trên đảnh của Phật nổi cao lên như búi tóc. Kinh Brahmayu (Trung bộ kinh), kinh Tướng (Trường bộ kinh) đều ghi nhận tướng tốt nhục kế nhô lên trên đỉnh đầu của Phật, biểu thị trí tuệ.

Cùng với hảo tướng nhục kế là một tướng tốt khác, tóc xoăn thành vòng theo chiều bên phải. Vì thế, khi tạo hình tượng Phật thì những nghệ nhân phải thể hiện rõ các tướng tốt này.

Cho nên khi vẽ tranh ảnh ngài, tướng nhục kế và tóc xoăn hình trôn ốc được khắc họa nổi bật khiến chúng ta được khắc họa nổi bật khiến chúng ta thấy như chỉ có các Tỳ kheo và Tỳ kheo ni mới cạo tóc, còn Phật thì không.

Dù cho Phật đi xuất gia cho đến lúc ngài qua đời thì đức Phật cạo tóc đều mỗi tháng. Nhưng vì chúng ta quen 32 tướng đại nhân đó mà ở Trung Quốc và Việt Nam thường dịch trật là 32 tướng tốt cho nên khi nắn tượng và vẽ hình đức Phật thì người ta vẫn quen việc để tóc cho Ngài để nhấn mạnh.

Việc không có hình ảnh cụ thể, tất cả chỉ nhờ dựa vào vài dòng chữ và sức tưởng tượng thì vì sai sót là hoàn toàn có thể xảy ra. Từ đó, mà tam sao thất bản, cho đến nay cũng ta đã quá quen với hình ảnh “có tóc” của Ngài.