Là một trong những lực lượng vũ trang lớn nhất thế giới, mỗi năm cần bổ sung hàng trăm nghìn tân binh, quân đội Trung Quốc (PLA) đang chịu tác động lớn từ vấn đề dân số già hóa và tỷ lệ sinh liên tục giảm của nước này.

Sau nhiều thập kỷ thi hành nghiêm ngặt chính sách một con, Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng suy giảm dân số và buộc phải thay đổi. Trong khi lãnh đạo nước này cho phép các gia đình sinh con thứ ba, PLA cũng phải tìm cách đổi mới phương pháp huấn luyện và tuyển dụng thế hệ binh sĩ mới, trưởng thành từ các gia đình con một.

"Các chỉ huy quân sự nhận thấy chế độ huấn luyện nghiêm khắc, cứng nhắc được áp dụng trong thế kỷ 20 không còn phù hợp với các thanh niên sinh ra trong thế kỷ 21", Chu Thần Minh, chuyên gia quân sự tại Bắc Kinh, cho biết.

"Thậm chí một số thanh niên mới nhập ngũ còn chống đối và thách thức cấp trên khi họ không hài lòng. Quân đội buộc phải điều chỉnh. Một số hướng dẫn viên quân sự nói với tôi rằng họ thấy lúng túng khi đào tạo các binh sĩ trẻ".

Binh sĩ Trung Quốc trong Duyệt binh Chiến thắng tại thủ đô Moskva, Nga tháng 6/2020. Ảnh: Reuters.

PLA Daily, cơ quan ngôn luận của quân đội Trung Quốc, cho biết lực lượng này đã tổ chức các buổi trị liệu với chuyên gia tâm lý từ năm 2011 nhằm giảm bớt căng thẳng cho binh sĩ, thay vì "chỉ ra lệnh và quát mắng".

Hoạt động này có thể giúp các giảng viên trung niên và lãnh đạo cấp cao hiểu rõ hơn về thế hệ mới, cung cấp dữ liệu thiết kế chương trình huấn luyện mới như diễn tập trên máy tính và huấn luyện thực tế ảo. Trước đây, các chính ủy, chính trị viên của PLA sẽ phụ trách chăm sóc tinh thần và phần nào sức khỏe của binh sĩ.

Thể lực là thách thức khó khăn khác của PLA, khi quân đội Trung Quốc chuyển mục tiêu tuyển quân từ thanh niên vùng nông thôn sang thành thị, những người có trình độ học vấn cao hơn, từ năm 2000. Vào thời điểm này, PLA bắt đầu tăng cường thay thế các hệ thống vũ khí lạc hậu, phụ thuộc lớn vào sức người, sang loại mới sử dụng nhiều thành phần điện tử phức tạp và có tính tự động hóa cao.

Để vận hành và điều khiển các tổ hợp vũ khí ngày càng tiên tiến và tinh vi, PLA tuyển mộ hơn 120.000 cử nhân đại học năm 2009, con số cao nhất trong lịch sử của lực lượng. Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho biết việc tuyển mộ binh sĩ có trình độ cử nhân đã thành tiêu chuẩn của PLA.

Bộ Quốc phòng Trung Quốc đã điều chỉnh tiêu chuẩn nhập ngũ để đảm bảo tuyển đủ sinh viên đại học theo yêu cầu. Từ năm 2014, yêu cầu về chiều cao tối thiểu hạ từ 1,62 xuống 1,6 m đối với nam và 1,6 xuống 1,58 m đối với nữ, đồng thời PLA cũng nới lỏng quy định đối với ứng viên bị cận và thừa cân.

Sau khi các binh sĩ trẻ phản đối lệnh cấm sử dụng điện thoại di động, PLA năm 2015 dỡ bỏ hạn chế này. Các binh sĩ được sử dụng điện thoại trong doanh trại với điều kiện cài phần mềm chống gián điệp của quân đội, cho phép các trung tâm quản lý Internet giám sát chặt chẽ hoạt động của họ.

Binh sĩ Trung Quốc tham gia huấn luyện tại một căn cứ ở Hắc Hà, tỉnh Hắc Long Giang tháng 3/2015. Ảnh: Reuters.

PLA năm 2020 mở thêm đợt tuyển quân cho phép các cử nhân đại học chưa tìm được việc làm có cơ hội nhập ngũ. "Để mở rộng nguồn tuyển quân, PLA bắt đầu tuyển mộ những học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông song không vào được vào đại học", chuyên gia Chu Thần Minh cho biết.

"Tình trạng thiếu binh sĩ hiện chưa quá nghiêm trọng, song thực tế là ngày càng nhiều thiếu niên thành thị với trình độ học vấn cao không quan tâm đến việc phục vụ trong quân đội", ông nói.

Báo cáo điều tra dân số 10 năm một lần của Trung Quốc, được công bố hồi tháng 5, cho thấy nước này có thêm 12 triệu trẻ sơ sinh trong năm 2020, mức thấp nhất kể từ những năm 1960.

Trung Quốc nới lỏng chính sách một con năm 2016 và cho phép sinh con thứ hai, song không thể đảo ngược tỷ lệ sinh đang giảm tại quốc gia này. Điều tra dân số cho thấy tỷ lệ sinh năm 2020 của Trung Quốc là 1,3 trẻ em/phụ nữ, dưới mức thay thế cần thiết là 2,1 để đảm bảo ổn định dân số.

Chuyên gia quân sự Antony Wong Tong ở Macau cho biết từ năm 1993, nhiều quan chức và chuyên gia quân sự đã bày tỏ lo ngại về ảnh hưởng chính sách một con, vốn được áp dụng từ năm 1979, đối với quân đội Trung Quốc.

Trong báo cáo gửi chính phủ Trung Quốc năm 2012, chuyên gia Liu Mingfu của Đại học Quốc phòng Quốc gia thuộc PLA cho biết ít nhất 70% binh sĩ nước này thuộc các gia đình một con, tỷ lệ này tại các đơn vị trực chiến lên tới 80%.

"Chúng ta có thể thấy PLA tuyển mộ thêm nữ binh sĩ trong một thập kỷ qua, cách làm phổ biến tại các nước phát triển đang đối mặt tình trạng dân số già hóa", chuyên gia Antony Wong Tong cho biết.

Một nữ binh sĩ Trung Quốc tham gia Lực lượng Gìn giữ Hòa bình của Liên Hợp Quốc ở Nam Sudan tháng 10/2017. Ảnh: PLA.

Số liệu thống kê trước đây cho thấy phụ nữ chiếm 5% trong số hai triệu quân của PLA, song chuyên gia Chu Thần Minh cho biết tỷ lệ này đã tăng lên 7%. Chính phủ Mỹ năm 2018 cho biết phụ nữ chiếm 17% trong lực lượng nước này.