Chia rẽ nội bộ tại Ukraine ngày càng hiện rõ trước mắt các đồng minh phương Tây, với loạt thông điệp đối lập giữa Tổng tham mưu trưởng Valery Zaluzhny, đại tướng 49 tuổi được coi là "gương mặt của thế hệ mới trong quân đội", với Tổng thống Volodymyr Zelensky.

Trong cuộc phỏng vấn với Economist hôm 1/11, tướng Zaluzhny cho rằng năng lực tác chiến của quân đội Ukraine đã đạt cực hạn và không thể có thêm bất kỳ bước đột phá nào "đáng kể hay ngoạn mục" ở tiền tuyến.

Đây là tuyên bố trực diện nhất của chỉ huy hàng đầu quân đội Ukraine về chiến dịch phản công. Trong những bình luận giấu tên trước đó, các sĩ quan cấp cao Ukraine cũng chỉ ra rằng nước này đang đối diện tình trạng thiếu quân nghiêm trọng.

Dù Kiev nhận thêm vũ khí và viện trợ khổng lồ từ đồng minh phương Tây, các đơn vị ở tiền tuyến về cơ bản đang không có đủ binh sĩ đạt năng lực sử dụng và tổ chức phản công hiệu quả hơn nữa trong thời gian ngắn. Điều kiện tác chiến mùa đông càng khiến Ukraine khó tiến quân hơn và tiền tuyến sẽ "đóng băng" ít nhất cho tới mùa xuân năm sau.

Ukraine phát động chiến dịch phản công vào tháng 6 ở cùng lúc hai mặt trận phía nam và phía đông, song trải qua gần nửa năm vẫn không đạt được bước tiến đáng kể. Họ thậm chí đang đối diện nguy cơ Nga phản công ngược ở Kharkov, tại những khu vực mà quân đội Ukraine đã giành lại kiểm soát vào mùa thu 2022 bằng "đòn hỏa mù" ở Kherson.

Nga vẫn kiểm soát gần 1/5 diện tích lãnh thổ Ukraine trước chiến sự, với mạng lưới phòng tuyến kiên cố và nguồn lực chiến đấu dồi dào. Zaluzhny thừa nhận quân đội Nga "sẽ duy trì ưu thế vượt trội về vũ khí, trang bị, tên lửa và đạn dược trong thời gian đáng kể" và Ukraine cần có cách tiếp cận mới, sáng tạo hơn trên chiến trường.

Đại tướng Zaluzhny từng tin rằng chiến dịch phản công sẽ giành được thắng lợi chiến lược hay gây thiệt hại đủ lớn cho Nga để buộc Moskva ngồi vào bàn đàm phán trong thế bất lợi. "Tôi đã sai", ông thừa nhận. "Nga đã mất ít nhất 150.000 quân. Với những quốc gia khác, mức thương vong này đáng ra đã đủ để chấm dứt cuộc chiến".

Tuyên bố này của Tổng tham mưu trưởng vấp phải phản ứng quyết liệt từ giới lãnh đạo chính trị Ukraine, mở đầu bằng phát biểu ngay trên sóng truyền hình quốc gia hôm 4/10 của Igor Zhovka, Phó chánh văn phòng Tổng thống Ukraine.

Zhovka cho rằng những gì tướng Zaluzhny tiết lộ trong cuộc phỏng vấn "hẳn đã được đối phương đọc rất kỹ, ghi nhận và đúc kết kinh nghiệm". Theo ông, phát biểu của Zaluzhny đã đẩy Ukraine vào tình thế bất lợi, khi khiến hàng loạt đồng minh và đối tác lập tức liên lạc trong hoảng loạn đòi Kiev làm rõ chiến trường có thật sự "đóng băng" hay không.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky họp với Nhóm Liên lạc Quốc phòng Ukraine, gồm bộ trưởng quốc phòng một số nước đối tác là thành viên liên minh NATO, tại Brussels, Bỉ vào tháng 10. Ảnh: AFP

"Liệu đó có phải là tác động mà chúng tôi mong muốn với bài phỏng vấn này? Có lẽ ông ấy đang có kế hoạch chiến lược sâu xa và tin rằng sẽ mang đến thành công bằng cách này. Tuy nhiên, tôi nói thật rằng cá nhân tôi cũng bất ngờ với những bình luận ấy", Zhovka nói.

Theo Olexiy Haran, chuyên gia tại Đại học Quốc gia Kiev, tranh cãi giữa Văn phòng Tổng thống Ukraine và lãnh đạo cao nhất của quân đội mang nặng màu sắc chính trị. Tổng thống Zelensky đang muốn kiểm soát dòng thông điệp chính về cuộc chiến với Nga, nhưng không hẳn là không chấp nhận thực tế chiến trường.

"Thông điệp từ ông Zhovka mang ý nghĩa rằng quan điểm của Tổng tham mưu trưởng đáng ra phải được trao đổi ở hậu trường thay vì nói công khai", Haran nhận định, đồng thời phân tích rằng sự thẳng thắn của tướng Zaluzhny đã gây sóng gió trong dư luận các nước đồng minh lẫn tác động lên cơ hội nhận thêm viện trợ của Ukraine.

Lời cảnh báo từ tướng Zaluzhy càng thêm sức nặng khi Tổng thống Zelensky đang thể hiện hình ảnh ngày càng cô độc trên trường quốc tế, theo cách ông chia sẻ với tạp chí TIME trong cuộc phỏng vấn cuối tháng 10.

Lãnh đạo Ukraine khi đó nhấn mạnh "không ai tin tưởng mạnh mẽ vào triển vọng chiến thắng" bằng mình. Ông nói cá nhân đã phải "dốc hết sức lực" để thuyết phục đối tác phương Tây duy trì sự đồng lòng hỗ trợ Ukraine, giữa bối cảnh quốc tế đang có nhiều điểm nóng an ninh khác.

"Nỗi mệt mỏi về cuộc chiến ào đến như một cơn sóng dữ. Chúng ta nhìn thấy điều này ở Mỹ và châu Âu", ông nói, đồng thời thừa nhận chiến sự Israel - Hamas đang khiến Kiev chật vật duy trì ủng hộ quốc tế. "Cuộc chiến ở Trung Đông khiến các nước phân tâm. Tôi nghĩ đó cũng là mong muốn của Nga".

Tại buổi tiếp Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cuối tuần qua, Tổng thống Zelensky lặp lại bình luận rằng cuộc phản công chưa bế tắc dù "mọi người ai cũng kiệt sức" sau 18 tháng chiến sự.

"Nhiều ý kiến khác nhau đã được đưa ra. Tuy nhiên, chúng tôi cần mọi người tỉnh táo lại và đồng lòng giải quyết khó khăn, phối hợp với đối tác cải thiện năng lực phòng không, mở vùng trời của Ukraine và mở đường cho phản công. Thay vì cứ suy diễn về tương lai, chúng ta phải hành động ngay", lãnh đạo Ukraine tuyên bố.

Dù vậy, những tranh cãi nội bộ ở Kiev có nguy cơ leo thang. Văn phòng Tổng thống Ukraine ngày 3/11 bất ngờ công bố quyết định điều chuyển chỉ huy Lực lượng Đặc biệt (SSO) Viktor Horenko, sĩ quan dưới quyền ông Zaluzhny, sang Tổng cục Tình báo (HUR) mà không nêu lý do.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trao đổi với thiếu tướng Viktor Horenko (phải) trong chuyến thăm tiền tuyến Donbass vào tháng 7. Ảnh: Văn phòng Tổng thống Ukraine

Horenko chỉ biết đến quyết định điều chuyển qua truyền thông mà không nhận được thông báo trực tiếp từ Tổng thống. Ông đã xác minh lại với tướng Zaluzhny và được báo rằng Tổng tham mưu trưởng không phải người đề xuất thay đổi nhân sự. Phát biểu này gián tiếp cho thấy Tổng thống Zelensky đã đưa ra quyết định mà không tham vấn chỉ huy cao nhất của quân đội Ukraine.

Người được chỉ định thay thế Horenko là Serkiy Lupanchuk, theo ông Zelensky mô tả là "sĩ quan nhiều kinh nghiệm, đã kinh qua trận mạc và phù hợp để chỉ huy" lực lượng tinh nhuệ SSO.

Tuy nhiên, Horenko cũng được biết đến là chỉ huy có nhiều kinh nghiệm tác chiến, với loạt thành tích đáng chú ý từ khi nhận nhiệm vụ tại SSO vào tháng 7/2022. Đặc nhiệm Ukraine đã tổ chức nhiều chiến dịch sâu trong vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát. Họ được cho là đã tham gia vụ tập kích sở chỉ huy Hạm đội Biển Đen của Nga tại thành phố Sevastopol thuộc Crimea, cũng như hai vụ tấn công nhắm vào cảng tàu tuần tra và tàu ngầm trên bán đảo.

Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Rustem Umerov một ngày sau cho biết ông là người đề xuất thay đổi chỉ huy SSO, nhưng từ chối giải thích lý do vì "không muốn đối phương lợi dụng".

Trong khi đó, truyền thông bình luận rằng Horenko bị điều chuyển có thể vì cuộc phỏng vấn gây tranh cãi vào cuối tháng 10, hé lộ những thông tin không có lợi tình hình tiền tuyến, đặc nhiệm HUR đến Afghanistan giải cứu công dân vào năm 2021 khi Kabul thất thủ, hay quy mô hoạt động của SSO trong vùng lãnh thổ mà Nga đang kiểm soát.

Solomiya Bobrovska, thành viên Ủy ban Quốc phòng và Tình báo thuộc Quốc hội Ukraine, lo ngại quyết định điều chuyển ông Horenko thực chất là động thái can thiệp chính trị, có nguy cơ làm xáo trộn hiệu quả hoạt động lẫn niềm tin của quân đội Ukraine giữa thời chiến. Bà nhấn mạnh ông Horenko là tướng tài và quyết định của Tổng thống Zelensky trên thực tế có lợi cho đối phương.

"Đây là một sai lầm lớn và chúng ta sẽ sớm gánh chịu hậu quả", Bobrovska cảnh báo.