Phong tục này đã được duy trì qua ba thế hệ gia đình người phụ nữ ở quận 8, TP HCM. Chị Ngân tin rằng người giật càng nhiều thì năm đó sẽ làm ăn phát đạt. Tiền được gấp thành hình tam giác để không bị gió thổi bay. Mâm cúng gồm mía, đậu phộng, trái cây, giấy tiền vàng bạc và nhang đèn.

Mọi năm, chị chỉ cần thắp nhang khoảng 30 phút, người đi đường, trẻ em và hàng xóm đã đứng chật dưới sân nhà. Sau màn rải tiền, chị Ngân tặng tất cả bánh trái cho mọi người.

Gia đình Ngân xem việc bố thí trong tháng 7 âm lịch khá quan trọng, họ thường chọn một ngày bất kì trong tháng để tặng mì gói, dầu ăn và gạo cho người khó khăn. Giật cô hồn cũng được xem là hình thức chia sẻ.

Người dân giật cô hồn trước ngôi nhà trên đường Phùng Hưng, quận 5, TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Phong tục giật cô hồn tại Sài Gòn phổ biến nhất ở khu vực quận 5, quận 6 và quận 11, thường thấy ở các hộ gia đình gốc Hoa có kinh doanh. Gia chủ sẽ xếp tiền nhiều mệnh giá khác nhau rồi ném đi người qua đường tranh nhau nhặt.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Thuận 40 năm bán mâm lễ cô hồn tại chợ Xóm Củi, quận 8, TP HCM nói nghi thức cúng tùy theo mỗi gia đình nhưng mâm cúng bao giờ cũng có giấy quế nhơn, tượng trưng cho những vong hồn vất vưởng. Nhiều người tin rằng việc cúng bái cho họ no bụng sẽ mang đến tài lộc và may mắn.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Phạm Đình Hải, phong tục giật cô hồn có nguồn gốc từ hội cướp cô ở Phúc Kiến, Quảng Đông (Trung Quốc) vào nửa cuối thời nhà Thanh. Họ làm các giàn trên bốn cột trụ bôi mỡ trâu, người tham gia phải thực hiện trai giới trong một tuần, đứng xếp chồng trên vai nhau và tranh giật được những gói đồ ăn treo trên nóc. Do có nhiều người bị thương, hội cướp cô từng bị triều đình dừng một thời gian rồi trở lại tổ chức ngày cuối cùng của tháng 7 âm lịch.

Sau đó, người Hoa theo đường biển di cư vào Nam bộ - vùng đất ảnh hưởng Phật giáo Nam Tông và mang theo phong tục này. Nghi thức thực hiện dần được điều chỉnh trong khối dân cư và cộng đồng và trở thành tục giật cô hồn.

Hội cướp cô được xem là phần hội trong lễ hội được tổ chức vào tháng 7 âm lịch, với mục đích cúng bái cho vong hồn không nơi nương tựa được no bụng và siêu sinh. Trong đó có vong hồn của trẻ em nên mâm cúng thường có cháo loãng (thay cho sữa), bỏng ngô, bánh đúc hoặc bánh đa.

Tiến sĩ Dương Hoàng Lộc, giảng viên Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP HCM nói từ lâu người Việt đã xem bố thí là tinh thần chủ đạo trong tháng 7 âm lịch, dành cho người sống lẫn người đã khuất. Cúng thí thực cô hồn dành cho những vong hồn không có người thờ tự, sau vật phẩm như bánh, mía, gạo, mè, dầu được mang phát cho người nghèo. Phong tục này gắn với đời sống tâm linh của con người.

Cũng bởi yếu tố trên, ông Đình Hải cho rằng cả gia chủ và người giật cô hồn nên đặt yếu tố văn hóa lên hàng đầu, không nên xuất phát từ lòng tham sẽ dễ gây biến tướng bởi từ ban đầu, mục đích của hội là tạo nên không khí vui vẻ cho mọi người, cầu may mắn, thịnh vượng.