Tối 25/10, nghi phạm Robert Card, 40 tuổi, mang theo súng trường tự động xông vào sân chơi bowling Just-In-Time Recreation và nhà hàng Schemengees ở thành phố Lewiston, bang Maine, nã đạn khiến 18 người chết.

Đây là vụ xả súng đẫm máu nhất ở Mỹ kể từ tháng 5/2022, sau thảm kịch ở trường tiểu học Uvalde, bang Texas. 18 người thiệt mạng ở Lewiston đã gây sốc trong cộng đồng bang Maine, nơi chỉ ghi nhận 29 vụ giết người trong năm ngoái.

Bang Maine có văn hóa sử dụng súng lâu đời, gắn liền với truyền thống săn bắn, bắn súng thể thao. Văn hóa súng đạn này phổ biến đến mức giới chức không yêu cầu người mang theo súng phải có giấy phép, không cần kiểm tra lý lịch người mua súng, cũng không có quy định để người nhà trình kiến nghị lên tòa án tước súng khỏi ai đó có nguy cơ phạm tội cao.

"Bang Manie cũng không cấm súng trường tấn công, hoặc các loại có băng đạn mở rộng", Allison Anderman, cố vấn cấp cao về chính sách công tại Trung tâm Luật Phòng chống Bạo lực Súng Giffords, nói. Đây là trung tâm luật quốc gia vì lợi ích công cộng và là tổ chức phi lợi nhuận thúc đẩy luật kiểm soát súng ở Mỹ, cũng như tiến hành các vụ kiện chống lại ngành công nghiệp súng đạn.

Nhiều nhà lập pháp bang Maine đã đề xuất một số dự luật yêu cầu kiểm tra lý lịch người mua súng, cấm sử dụng băng đạn chứa nhiều viên, nhưng đều không được nghị viện bang thông qua, do vấp phải sự phản đối của dư luận cũng như các nghị sĩ.

Luật của bang Maine tuyên bố "mọi công dân đều được quyền mang súng và không ai được phép chất vấn về điều đó". Đây là một trong những lý do Trung tâm Giffords chấm bang Maine điểm "F", thấp nhất trong 5 thang điểm về năng lực quản lý súng đạn của Mỹ.

Vị trí bang Manie (cam) và điểm đánh giá năng lực quản lý súng đạn của các bang Mỹ của Trung tâm Giffords. Đồ họa: Giffords Law

Những người bang Maine trên 21 tuổi đều được phép giấu súng trong người, độ tuổi này giảm xuống còn 18 đối với người đang phục vụ quân đội Mỹ hoặc Lực lượng Vệ binh Quốc gia.

Robert Card, nghi phạm xả súng tại Lewiston, bang Maine, là trung sĩ dự bị của quân đội Mỹ tại thành phố Saco. Theo người nhà, nghi phạm có vấn đề về tâm thần, từng nói về "giọng nói ở trong đầu" và đã đe dọa xả súng ở căn cứ Saco. Dù vậy, anh ta vẫn được sở hữu súng hợp pháp và thường xuyên tập bắn súng.

Katie Card, chị dâu của Robert Card, ngày 26/10 nói rằng vài tháng trước, trong quá trình cài đặt máy trợ thính vì bị mất thính lực nghiêm trọng do thường xuyên bắn súng, Card bắt đầu nghe thấy những giọng nói trong đầu chỉ trích những "điều khủng khiếp" về anh ta.

"Cậu ấy nghe thấy những giọng nói mà cậu ấy chưa từng nghe thấy. Tâm trí Robert quay cuồng. Cậu ấy cảm thấy bị xúc phạm bởi những lời đó", Katie nói.

Gia đình đã cố trấn an Robert Card, nhưng anh ta tin rằng mọi người đột nhiên chống lại mình. "Nó đã biến thành niềm tin đến mức điên cuồng", Katie cho hay.

Luật Maine chỉ cấm người dưới 18 tuổi mua súng. Những người có tiền án, bệnh y tế, nghiện chất kích thích chỉ bị cấm mua và sở hữu súng nếu bị đánh giá là không phù hợp. Những người có vấn đề về tâm thần chỉ bị cấm sở hữu súng khi các bác sĩ kết luận "có khả năng gây hại nghiêm trọng".

Chưa có thông tin về các đánh giá tâm lý do bệnh viện, quân đội thực hiện đối với Card, dù nghi phạm từng được đưa vào cơ sở chăm sóc sức khỏe tâm thần hai tuần trong mùa hè vừa qua.

Lực lượng hành pháp tham gia truy lùng nghi phạm xả súng tại thành phố Lewiston, bang Maine ngày 26/10. Ảnh: AFP

Nhiều bang ở Mỹ áp dụng luật "cờ đỏ", cho phép thành viên gia đình, giới hành pháp, giáo viên và các cá nhân được chỉ định được phép kiến nghị lên tòa án nhằm tịch thu súng của ai đó khi xác định người này là mối đe dọa cho chính họ hoặc những người xung quanh.

Nhưng sau nhiều năm vận động kiểm soát súng đạn, bang Maine thông qua luật "cờ vàng" năm 2019, trong đó chỉ cho phép người thuộc giới hành pháp mới có thể đệ trình kiến nghị lên tòa, sau một quy trình kiểm tra y tế bắt buộc.

Hiện chưa rõ có nhân viên hành pháp nào thực thi luật "cờ vàng" trong trường hợp của Robert Card hay không.

"Đáng ra luật cờ vàng phải được kích hoạt trong thời gian nghi phạm điều trị vấn đề tâm thần trong bệnh viện", thượng nghị sĩ Cộng hòa Susan Collins nói. "Đáng ra Card phải bị tước quyền sở hữu súng".

Cảnh sát Mỹ phong tỏa một tuyến phố tại Lewitson, bang Maine, ngày 26/10. Ảnh: AFP

Nhưng theo luật bang Maine, để cấm người từng vào viện tâm thần sở hữu súng, phải có lệnh "nhập viện bắt buộc" của tòa án.

Thẩm phán sẽ cần phê duyệt lệnh này, sau đó gửi đến hệ thống kiểm tra lý lịch tại các đại lý bán súng hợp pháp. Khi có người đến mua súng, chủ cửa hàng có thể từ chối bán súng nếu xác định khách hàng có tên trên hệ thống.

Nhưng hệ thống này bị đánh giá có nhiều bất cập. Cơ quan chức năng có thể không cung cấp thông tin đủ nhanh để gửi đến hệ thống. Ngay cả khi thông tin đã lên hệ thống, chủ cửa hàng bán súng cũng không bắt buộc phải kiểm tra.

"Những người có tiền sử nguy hiểm có thể sở hữu súng quá dễ dàng", Lindsay Nichols, giám đốc chính sách của Trung tâm Giffords, nhận định.

Vụ xả súng ngày 25/10 đã khiến nhiều quan chức, nghị sĩ bang Maine nhận thấy cần phải xem xét lại luật kiểm soát súng đạn của bang. Nghị sĩ Jared Golden, đại diện của bang Maine tại Hạ viện Mỹ, cho biết ông đã thay đổi quan điểm về sở hữu súng đạn sau vụ thảm sát ở quê nhà.

"Tôi từng phản đối các nỗ lực cấm vũ khí gây chết người", nghị sĩ Golden, thành viên đảng Dân chủ, nói tại cuộc họp báo ở thành phố Lewiston. "Nhưng giờ đã đến lúc tôi nhận trách nhiệm về thất bại này, và đó là lý do tôi kêu gọi quốc hội Mỹ ban hành lệnh cấm súng trường tấn công".

Golden, một cựu binh, đã giữ chức nghị sĩ đại diện cho khu vực bầu cử số 2 của bang Maine trong ba nhiệm kỳ và sẽ phải cạnh tranh để giữ ghế trong cuộc bầu cử năm sau. Ông đã nhiều lần phản đối các nỗ lực kiểm soát súng đạn của đảng Dân chủ. Golden là một trong 5 nghị sĩ Dân chủ chống lại luật cấm súng trường tấn công được Hạ viện thông qua năm 2022.

Nhưng giờ đây, khi quê nhà Lewiston đang bị phong tỏa để truy lùng kẻ xả súng, Golden bày tỏ sự hối tiếc. "Tôi mong được người dân Lewiston, gia đình các nạn nhân và những người bị tổn hại tha thứ cho tôi, cũng như giúp tôi chấm dứt những vụ xả súng tồi tệ như vậy".