Vào giữa thế kỷ 20, các nhà khoa học đã đi tìm lời giải cho một bí ẩn lớn về trí thông minh của con người. Các nhà nghiên cứu nhận ra rằng một số kỹ năng, ví dụ như sự đổi mới và phân tích có xu hướng phát triển nhanh chóng ở những năm đầu đời và giảm dần từ sau 30, 40 tuổi.

Trong khi đó, sở trường của một người trong việc kết hợp các ý tưởng phức tạp, hiểu nó và liên hệ với những thứ khác sẽ tăng lên ở giữa tuổi đời và có thể tăng cao khi về già. Từ đây, các chuyên gia đưa ra hai khái niệm gắn với hai kiểu này là thông minh thể lỏng (linh hoạt) và thông minh kết tinh.

Theo nhà tâm lý học người Mỹ Raymond Cattell, thông minh thể lỏng là khả năng giải quyết các vấn đề trừu tượng còn thông minh kết tinh đại diện cho kiến thức của một người có được trong suốt cuộc đời. Nói cách khác, khi còn trẻ, bạn có thể giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng còn khi già đi, bạn biết vấn đề như thế nào đáng để giải quyết.

Trong những thập niên đầu tiên của sự nghiệp, cho dù là luật sư hay thợ điện, có lẽ bạn sẽ thăng tiến nhanh hơn bằng cách tập trung vào công việc đòi hỏi sự khéo léo và tư duy nhanh nhạy (trí thông minh linh hoạt).

Những người định hướng thành công nghề nghiệp ở độ tuổi 50, 60 và 70 có xu hướng ngày càng dựa nhiều hơn vào khả năng tổng hợp kiến thức, so sánh các sự kiện hiện tại với quá khứ và dạy người khác (trí thông minh kết tinh). Một khi được sử dụng đúng cách, những kiểu này thậm chí có giá trị hơn so với thông minh linh hoạt.

Trong một nền văn hóa và kinh tế do giới trẻ thống trị, các công ty và cá nhân có xu hướng đánh giá quá cao tầm quan trọng của trí thông minh linh hoạt. Thung lũng Silicon đang nổi tiếng có nền văn hóa và kinh tế do giới trẻ thống trị. Theo Business Insider, hầu hết nhân viên trong ngành công nghệ tại đây đều ở độ tuổi cuối 20.

Chúng ta đòi hỏi những sản phẩm mới, phát minh mới nhưng lại bỏ qua những gì kinh nghiệm sống sẽ cho chúng ta biết tác động của chúng đối với công ty, văn hóa và hạnh phúc của chúng ta. Sự thiên vị này nằm sau chủ nghĩa phân biệt tuổi tác trong ngành công nghệ. Tệ hơn, nó giải thích tại sao chúng ta rất giỏi trong việc tạo ra những thứ mới nhưng nhiều cái không mang lại hạnh phúc đích thực.

Ảnh: Shutterstock

Các nhà khoa học cho rằng trí thông minh gồm các khả năng khác nhau, tương tác và làm việc cùng nhau để tạo ra trí thông minh tổng thể của một người. Ví dụ: bạn có thể chuyển từ vai trò tự chủ hơn sang cố vấn và giám sát người khác. Đến độ tuổi trung niên, bạn hãy tìm kiếm cơ hội phát huy được thế mạnh này, cơ hội tập trung nhiều hơn vào việc giải thích, giảng dạy và trau dồi người khác.

Ông Chip Conley, 62 tuổi đã từ bỏ sự nghiệp kinh doanh khách sạn ở tuổi 52 để làm cố vấn chiến lược cho những người sáng lập Airbnb. Sau đó ông đã phát triển Học viện Người cao tuổi hiện đại, nơi trau dồi trí thông minh kết tinh ở những nhà lãnh đạo trưởng thành và chia sẻ cho người khác.

"Đỉnh cao về thể chất của chúng ta có thể là ở độ tuổi 20 và đỉnh cao về tài chính hoặc tiền lương có thể là 50. Nhưng trí tuệ sâu sắc nhất và tầm nhìn rộng lớn nhất của chúng ta chỉ đến sau đó", ông nói.

Điều này mở ra một vấn đề rằng không chỉ người lao động cần biết bài học này, mà cả người sử dụng lao động cũng cần biết. Công việc sẽ tốt không phải lúc nào cũng nhắm mục tiêu vào nhóm trẻ có trí thông minh linh hoạt. Hãy tìm cả những người lớn tuổi, chấp nhận một số khả năng của họ suy giảm theo tuổi tác là bình thường, đồng thời đây là cơ hội để phát huy những khả năng đó ở những người trẻ. Còn hãy phát triển trí thông minh kết tinh ở lao động có tuổi vào nhiệm vụ cố vấn, giám sát.

Điều này sẽ mang lại lợi ích cho tất cả, loại bỏ các vấn đề và sai sót do thiếu kinh nghiệm và có thể giúp gắn kết các thế hệ lại với nhau hướng đến mục tiêu chung là tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới thú vị.