Ba bên nỗ lực hợp tác quốc phòng nhưng không thể bỏ qua Trung Quốc. Quan hệ đối tác Mỹ-Nhật-Úc có cơ hội phát triển mạnh trong thời gian qua, dù vậy quan hệ này đã gặp không ít thách thức, đặc biệt là thách thức từ Trung Quốc.

Chuyên gia Berkshire Miller thuộc Diễn đàn Thái Bình Dương (Trung tâm nghiên cứu quốc tế và chiến lược của Mỹ) đã nhận định như trên trong bài viết đăng trên tạp chí The Diplomat (Nhật) ngày 25-10.

Phản đối căng thẳng trên biển

Chuyên gia Berkshire Miller nhận định trong những năm qua, nỗ lực củng cố quan hệ đối tác ba bên giữa Mỹ và hai đồng minh Nhật và Hàn Quốc ở Đông Á liên tiếp bất thành vì tranh cãi giữa Tokyo và Seoul về các mục tiêu chiến lược và các vấn đề lịch sử. Từ đó, các nguồn lực ngoại giao đã mở ra cho quan hệ tay ba khác giữa Mỹ, Nhật và Úc trong khuôn khổ Đối thoại chiến lược ba bên.

Đối thoại chiến lược ba bên được Mỹ, Nhật, Úc khởi động vào năm 2002 ở cấp quan chức cấp cao và năm 2006 nâng lên cấp ngoại trưởng.

Tại Đối thoại chiến lược ba bên năm nay bên lề hội nghị APEC ở Bali (Indonesia) ngày 4-10, ngoại trưởng ba nước đã ra tuyên bố chung ủng hộ giải trừ vũ khí hóa học ở Syria, nối lại đàm phán về chương trình hạt nhân Iran và lên án Triều Tiên tiếp tục phát triển các chương trình tên lửa và vũ khí hạt nhân.

Chuyên gia Berkshire Miller nhận định vấn đề khó khăn không thể phớt lờ trong khuôn khổ Đối thoại chiến lược ba bên là bày tỏ thái độ với Trung Quốc. Các tuyên bố chung trước đây của Đối thoại chiến lược ba bên đều rất thận trọng khi đề cập đến Trung Quốc. Lần này, tuyên bố chung đã truyền đi thông điệp mạnh mẽ hơn.

Tuyên bố chung có đoạn: “Các ngoại trưởng phản đối bất cứ hành động đơn phương và đe dọa nào có thể làm thay đổi nguyên trạng của biển Hoa Đông. Các ngoại trưởng nhấn mạnh tầm quan trọng của các nỗ lực góp phần làm giảm căng thẳng và tránh tính toán sai lầm hay biến cố ở biển Hoa Đông”.

Liên quan đến biển Đông, tuyên bố chung khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, tôn trọng luật pháp quốc tế, bảo đảm giao thương không bị cản trở và tự do hàng hải ở biển Đông.

Tuyên bố chung kêu gọi các bên tranh chấp kiềm chế các hành động có thể làm gia tăng căng thẳng, làm rõ các tuyên bố chủ quyền phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982, đồng thời hối thúc ASEAN và Trung Quốc sớm nhất trí Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở biển Đông.

Hai thách thức lớn của ba bên

Một số ý kiến cho rằng tuyên bố chung của Đối thoại chiến lược ba bên đã bày tỏ quan điểm chống Trung Quốc. Thực ra an ninh biển là một trong những vấn đề cốt lõi của quan hệ ba bên Mỹ, Nhật, Úc.

Chuyên gia Berkshire Miller nhận định quan hệ đối tác Mỹ, Nhật, Úc đang được củng cố thông qua nỗ lực hợp tác quốc phòng.

Trong khuôn khổ Đối thoại chiến lược ba bên, bộ trưởng Quốc phòng ba nước đã gặp nhau ba lần từ năm 2007. Trong lần gặp gần nhất bên lề Đối thoại Shangri-La ở Singapore hồi tháng 6 vừa qua, bộ trưởng Quốc phòng ba nước đã nhất trí chia sẻ thông tin quốc phòng.

Quan hệ ba bên tiếp tục được củng cố vì các động lực:

- Trước hết, thất bại trong xây dựng quan hệ đồng minh Nhật-Mỹ-Hàn đã giúp các quan chức cấp cao ở Mỹ và Nhật dành nhiều thời gian cho quan hệ ba bên với Úc.

- Nhật đồng ý đàm phán gia nhập Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương.

- Ba yếu tố kết hợp gồm Mỹ xoay trục chiến lược về châu Á-Thái Bình Dương, đảng Dân chủ tự do ở Nhật trở lại cầm quyền, chiến thắng của liên minh đảng Tự do và đảng Dân tộc ở Úc trong bầu cử Quốc hội hồi tháng trước.

Dù vậy, Đối thoại chiến lược ba bên cũng đối mặt với hai thách thức lớn:

- Đối thoại chiến lược ba bên sẽ không hiệu quả nếu không thể xua đi cảm nhận đây là công cụ để kiềm chế Bắc Kinh. Mỹ, Nhật, Úc vẫn nhận thức được rằng cô lập Trung Quốc sẽ phản tác dụng. Đây là vấn đề đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Úc muốn mở rộng quan hệ kinh tế với Trung Quốc.

- Đối thoại chiến lược ba bên nên tiến hành hợp tác toàn diện thay vì đưa ra các tuyên bố hùng hồn. Việc hợp tác này có thể bao gồm trao đổi thông tin, thẩm định rủi ro về các mối đe dọa trong khu vực, cải thiện khả năng phối hợp trong cứu trợ nhân đạo và cứu trợ thảm họa. Nếu ba bên tập trung hợp tác trong các lĩnh vực an ninh phi truyền thống thì chẳng những xây dựng niềm tin mà còn trấn an được Trung Quốc.