39 trường thành viên thuộc Hiệp hội Đại học Australia đang xem xét kinh nghiệm từ các nước khác trên thế giới trong bảo vệ tự do học thuật, khi nhận ra áp lực ngày càng tăng từ Trung Quốc đối với các chủ đề học thuật liên quan đến nước này.

Một số trường đang cân nhắc cho sinh viên giấu danh tính thật khi nộp bài luận về các vấn đề nhạy cảm. Việc sinh viên tự ý ghi hình trong giảng đường mà không có sự cho phép của nhà trường, sau đó chia sẻ hình ảnh ra ngoài, có thể chịu hình thức kỷ luật.

Tại Mỹ, Đại học Princeton cho phép sinh viên dùng bí danh thay cho tên thật để giữ kín danh tính trong các đề tài nghiên cứu. Ở Anh, Đại học Oxford cũng tạo điều kiện cho sinh viên nghiên cứu chuyên sâu về Trung Quốc được gửi bài luận khuyết danh. Trường Kinh doanh Harvard cho phép sinh viên không tham gia thảo luận những chủ đề chính trị nhạy cảm nếu họ lo ngại.

Những biện pháp này đang được giới quản lý giáo dục cao cấp ở Australia thảo luận vì một nghiên cứu đáng báo động mới đây của tổ chức Giám sát Nhân quyền (HRW).

Đại học New South Wales tại Sydney đón du học sinh trở lại vào tháng 12/2020 sau giai đoạn Australia siết kiểm soát nhập cảnh để chống dịch Covid-19. Ảnh: AP.

Nghiên cứu dài 102 trang được HRW công bố vào giữa tuần trước, cho rằng sinh viên ở Australia nếu chỉ trích Bắc Kinh hoặc bày tỏ quan điểm chính trị ủng hộ phong trào biểu tình Hong Kong có nguy cơ bị quấy rối và đe dọa. Nghiên cứu cũng cho hay một số học giả tại Australia bị gây áp lực và hăm dọa khi giảng dạy hoặc hướng dẫn thảo luận nội dung có liên quan đến Trung Quốc.

Sau khi phỏng vấn hàng chục sinh viên, cựu sinh viên và học giả tại các trường đại học Australia, tác giả báo cáo Sophie McNeil ghi nhận nhiều người bị bạn học Trung Quốc quấy rối, đe dọa hành hung hoặc miệt thị trên mạng xã hội. Các bạn học của du học sinh Trung Quốc thậm chí có thể báo cáo thông tin về cơ quan chức năng ở đại lục.

"Các hành vi này diễn ra trong nhiều môi trường gồm trên mạng, gặp trực tiếp, trong lẫn ngoài khuôn viên nhà trường", McNeil cho biết.

Báo cáo của HRW nêu ra ba trường hợp cho thấy người thân của du học sinh Trung Quốc đã được mời làm việc với cảnh sát ở đại lục liên quan đến hoạt động của con em mình tại Australia. Phần lớn du học sinh trả lời phỏng vấn cho hay họ lo sợ bố mẹ ở quê nhà gặp rắc rối vì mình.

"Đây là mối lo thường trực mỗi khi họ muốn phát ngôn, tham gia hoạt động, thậm chí khi quyết định kết bạn với ai đó", McNeil lưu ý.

Trả lời truyền thông Australia vào tháng 7/2020, một du học sinh Hong Kong cho biết cô bị người Trung Quốc đại lục tại Perth ghi hình khi tổ chức biểu tình và đến tận nhà theo dõi, thậm chí nhận được tin nhắn dọa giết.

Học giả tại một số trường đại học Australia còn đối mặt nguy cơ bị quấy rối trên mạng xã hội nếu thể hiện lập trường chỉ trích Bắc Kinh hoặc thảo luận những đề tài "nhạy cảm" như Đài Loan, Tây Tạng, Hong Kong, Tân Cương. HRW phát hiện du học sinh và người dùng mạng xã hội có lập trường ủng hộ Bắc Kinh sẽ tạo áp lực lên các học giả này bằng cách quấy rối, đe dọa hoặc phát tán thông tin cá nhân.

Trong số 22 học giả đến từ Trung Quốc hoặc nghiên cứu về Trung Quốc trả lời phỏng vấn của HRW, hơn một nửa thừa nhận họ thường "tự kiểm duyệt" khi phát ngôn về Trung Quốc. Một số học giả nhận định tâm lý dân tộc ngày một lớn trong nhóm du học sinh đại lục khiến việc giảng dạy về những đề tài chính trị nhạy cảm thêm khó khăn.

"Nhiều nội dung không thể đụng đến. Ngay cả việc nhận định Đài Loan là một chủ thể chính trị cũng đủ khiến du học sinh Trung Quốc khiếu nại về diễn giả khách mời", một học giả chia sẻ.

"Các trường đại học không giải quyết kịp thời vấn đề này. Họ không có chiến lược ứng phó", một học giả khác trả lời HRW.

Du học sinh từ Trung Quốc đại lục tranh cãi với du học sinh Hong Kong tại Adelaide vào năm 2019. Ảnh: The Australian.

Đại sứ quán Trung Quốc tại Canberra quyết liệt bác bỏ mọi cáo buộc. Họ gọi báo cáo từ HRW là "rác rưởi" và chỉ trích tổ chức quốc tế này "luôn thành kiến với Trung Quốc", là "công cụ chính trị để phương Tây công kích và bôi nhọ những nước đang phát triển".

Catriona Jackson, giám đốc điều hành Hiệp hội Đại học Australia, phủ nhận các trường thành viên làm ngơ trước tình trạng trên trong nhiều năm qua. Bà nhấn mạnh "đây là vấn đề toàn cầu" và các trường đã tích cực phối hợp với các cơ quan an ninh chính phủ. Australia đã thành lập Nhóm chuyên trách Chống can thiệp nước ngoài vào trường đại học từ năm 2019.

Báo cáo của HRW đặt các trường đại học Australia vào tình thế khó xử khi hệ thống giáo dục bậc cao tại nước này có mối liên hệ chặt chẽ về ngoại giao lẫn kinh tế với Trung Quốc. Trước đại dịch Covid-19, hơn 40% du học sinh quốc tế tại Australia đến từ Trung Quốc.

Nguồn thu của các trường đại học Australia vốn phụ thuộc rất nhiều vào học phí từ du học sinh quốc tế. Năm 2019, 27% doanh thu của trường đại học Australia đến từ nguồn này. Khi chính phủ Australia quyết định đóng cửa biên giới vì đại dịch, các trường thất thu đến 1,4 tỷ USD trong năm 2020. Thiệt hại dự kiến trong năm 2021 có thể tăng lên 1,5 tỷ USD.

Quan hệ Bắc Kinh - Canberra liên tục xấu đi trong thời gian qua trên nhiều phương diện, từ chính trị đến an ninh và thương mại. Từ năm 2018, Australia đã thông qua nhiều bộ luật ngăn chặn ảnh hưởng của Trung Quốc đối với chính trị, trường đại học và các tổ chức tại nước này.

Bộ trưởng Giáo dục Alan Tudge tuần trước xác nhận ông sẽ làm việc cùng Ủy ban Liên ngành Tình báo và An ninh thuộc quốc hội Australia nhằm làm rõ rủi ro và tìm hướng ứng phó trước những cảnh báo từ HRW.

"Nhiều vấn đề gây quan ngại sâu sắc đã được trình bày trong báo cáo này. Mọi sự can thiệp bởi chủ thể nước ngoài vào các trường đại học của chúng ta đều là vấn đề không thể chấp nhận", ông nhấn mạnh.