Bùng nổ từ đầu thập niên 2010 với sự khai sinh của Vũ trụ Điện ảnh Marvel (MCU), các vũ trụ siêu anh hùng trên màn ảnh đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu với đông đảo khán giả. Điểm chung của chùm tác phẩm là sự gắn bó mật thiết với nguyên tác truyện tranh, được đầu tư kinh phí lớn và nhắm đến mục tiêu “một vốn bốn lời”.

Tuy nhiên, sau hơn một thập kỷ nở rộ, đánh dấu bằng cuộc cạnh tranh giữa MCU và Vũ trụ Mở rộng DC (DCEU), mỗi vũ trụ điện ảnh siêu anh hùng đang phải gánh trên vai không ít áp lực. Bởi, như cổ nhân đã dạy, “người khôn nói lắm dẫu hay cũng nhàm”.

Áp lực “con nhà người ta”

Trong 13 năm qua, MCU đã tung ra thị trường 25 bom tấn siêu anh hùng (bao gồm cả Spider-Man: Homecoming và Spider-Man: Far From Home). Theo số liệu từ The-Numbers, chùm phim thu về gần 23,3 tỷ USD từ phòng vé toàn cầu, cao gấp 4,6 lần tổng kinh phí sản xuất 5 tỷ USD. MCU có 9 tác phẩm đạt doanh thu trên 1 tỷ USD, chiếm 36%.

The Avengers (2012) đánh dấu lần hội quân đầu tiên của siêu anh hùng Marvel trên màn ảnh rộng. Ảnh: Marvel Studios.

Trên bảng tổng sắp doanh thu, bom tấn Avengers: Endgame (2019) hiện giữ vị trí tác phẩm điện ảnh có doanh thu cao thứ hai lịch sử với 2,79 tỷ USD. Tính đến hết tháng 9, MCU chiếm trọn hai vị trí đầu bảng phim ăn khách nhất phòng vé Bắc Mỹ 2021 với Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings (186,7 triệu USD) và Black Widow (183,48 triệu USD).

MCU xứng danh vũ trụ điện ảnh “con nhà người ta” khi vừa bỏ túi doanh thu khổng lồ vừa làm đẹp lòng giới phê bình và khán giả (MCU có 11 tác phẩm được hơn 90% cây bút phê bình Rotten Tomatoes chấm điểm tích cực. Con số chiếm 44% tổng số phim đã ra mắt). Tuy nhiên, vị thế hàng đầu cũng tạo ra nhiều áp lực.

Phim siêu anh hùng Marvel thường xuyên xuất hiện trong danh sách đề cử Oscar. Tuy nhiên, các tác phẩm mới được ghi công tại hạng mục kỹ xảo hình ảnh hay hóa trang, làm tóc và chưa một lần chiến thắng. Mới đây, tại lễ trao giải Primetime Emmy 2021, TV series WandaVision đã giành ba chiến thắng ở các hạng mục phục trang, nhạc nền và thiết kế bối cảnh. Trước đó, tác phẩm nhận nhiều đề cử quan trọng như nam chính xuất sắc, nữ chính xuất sắc, nữ phụ xuất sắc…

Giá trị nghệ thuật trong phim siêu anh hùng Marvel luôn là chủ đề gây tranh cãi, nhất là khi đặt dưới tiêu chuẩn khắt khe của nhiều nhà làm phim kỳ cựu. Hồi giữa tháng 9, trả lời phỏng vấn tờ El Mundo của Tây Ban Nha, đạo diễn Denis Villeneuve từng ví von phim siêu anh hùng Marvel với xác sống.

Indian Express dẫn lời Villeneuve: “Có lẽ vấn đề nằm ở chỗ chúng ta đang bị đặt trước quá nhiều bộ phim giống nhau đến từ Marvel Studios. Các phim sau đều trông như được xào xáo lại từ phim trước vậy. Có lẽ dòng phim này đang dần biến thành một dạng xác sống…”.

Hồi tháng 10/2019, Scorsese từng chia sẻ trên Empire: “Tôi không xem chúng. Đã cố nhưng không thể. Đó không phải điện ảnh. Chân thành mà nói, hình dung gần nhất của tôi về phim Marvel là công viên giải trí theo chủ đề. Đó không phải thứ điện ảnh nơi một người tìm cách truyền đạt cảm xúc và những trải nghiệm tâm lý của mình tới người khác”.

Shang-Chi and the Legends of the Ten Rings đã trở thành phim ăn khách nhất phòng vé Bắc Mỹ 2021. Ảnh: Disney.

Mức doanh thu trung bình rơi vào khoảng 930 triệu USD mỗi phim cũng là một áp lực mà các phim thuộc Kỷ nguyên IV của MCU đang phải đối mặt. Black Widow mở màn rực rỡ với 218,8 triệu USD sau ba ngày (theo Variety). Tới nay, doanh thu toàn cầu của tác phẩm là 377,2 triệu USD sau hai tháng rưỡi và xếp thứ 5 trong danh sách phim ăn khách nhất thế giới năm 2021.

Việc một bộ phim thu 377,2 triệu USD tại phòng vé giữa đại dịch là kết quả khả quan so với mặt bằng chung. Tuy nhiên, khi tác phẩm được đầu tư 200 triệu USD, với nữ chính là thành viên chủ chốt của biệt đội Avengers, con số 377,2 triệu USD lập tức trở thành thất bại lớn lao.

Phim Marvel đang xào xáo lại chính nó không chỉ là nhận xét chủ quan đến từ Denis Villeneuve. Chính Marvel Studios trong thời gian qua cũng tìm kiếm nhiều biện pháp “chống ngán” cho khán giả.

Trên màn ảnh rộng, hãng mời các nhà làm phim tài năng nhưng còn xa lạ với dòng phim siêu anh hùng cầm trịch nhiều dự án thuộc Kỷ nguyên IV như Cate Shortland với Black Widow, Destin Daniel Cretton làm Shang-Chi, Chlóe Zhao cho Eternals, Nia DaCosta đạo diễn The Marvels… Dấu ấn nghệ thuật độc đáo của mỗi nhà làm phim được kỳ vọng mang đến cho MCU một làn gió mới, khác biệt với những phim siêu anh hùng đôi khi nặng tính công thức trước đó.

Khi thất bại là một lợi thế

Năm 2021, DCEU tung ra hai tác phẩm quan trọng: Zack Snyder’s Justice League và The Suicide Squad. Với bản phim Justice League của Zack Snyder, khán giả cùng nhà làm phim nói lời chia tay với một DCEU nguyên bản đã sớm bị Warner Bros. khai tử. Còn The Suicide Squad, ngược lại, đánh dấu điểm khởi đầu của một hành trình mới.

Warner Bros. khiến người hâm mộ DCEU bức xúc khi không tiếp tục tầm nhìn của Zack Snyder cho vũ trụ siêu anh hùng. Ảnh: Warner Bros.

Trên Twitter cá nhân, hồi tháng 10/2020, James Gunn từng chia sẻ anh được Warner Bros. trao toàn quyền sáng tạo với The Suicide Squad: “Warner Bros. đã khoán cho tôi một dự án và bản thân được toàn quyền sáng tạo. Đó là một trong những điều hai bên đã thỏa thuận với nhau trước khi tôi ký hợp đồng. Tôi không trông mong vào doanh thu khổng lồ nhưng muốn khán giả hiểu rằng bất kỳ điều gì cũng có thể xảy ra”.

The Suicide Squad là tác phẩm thành công tiếp theo trong sự nghiệp đạo diễn phim siêu anh hùng của Gunn. Tại thời điểm khởi chiếu, The Suicide Squad được 96% cây bút bình luận trên Rotten Tomatoes đánh giá tích cực. Sau hơn một tháng rưỡi phát hành, con số giảm xuống 90% nhưng vẫn duy trì ở mức cao.

Đáng tiếc, chất lượng The Sucide Squad chưa đem lại cho phim thành công tương xứng tại phòng vé. Phim siêu anh hùng của James Gunn chỉ thu 55,6 triệu USD tại thị trường Bắc Mỹ và 110,9 triệu USD quốc tế. Doanh thu toàn cầu của phim hiện cán mốc 166,5 triệu USD và còn cách rất, rất xa điểm hòa vốn 500 triệu USD.

Thua lỗ của The Sucide Squad cho thấy niềm tin khán giả dành cho sự phục hưng của DCEU vẫn còn mong manh. Sau thảm họa Justice League (2017), DCEU từng gượng dậy với Aquaman (2018) và Shazam! (2019). Trong khi Aquaman lên ngôi phim DCEU có doanh thu cao nhất thì Shazam! lại ăn điểm từ giới phê bình (song song thành công tại phòng vé).

Tuy nhiên, trong năm 2020, DCEU gây thất vọng khi cả hai tác phẩm Birds of Prey và Wonder Woman 1984 đều không được đánh giá cao. Birds of Prey được giới phê bình đánh giá tốt nhưng nhìn chung khó tiếp cận khán giả - 2.960 người dùng Metacritic chỉ chấm phim 2,7 điểm.

Năm 2017, Wonder Woman từng thổi làn gió mới tươi sáng và mềm mại vào DCEU đang quá u ám vì Man of Steel (2013) và Batman v Superman: Dawn of Justice (2016). Tuy nhiên, lần trở lại của nữ thần chiến binh trong Wonder Woman 1984 lại quá dài dòng và sến sẩm, khiến cả khán giả lẫn giới phê bình mỏi mệt. Phim thất thu tại phòng vé dù phát hành đúng dịp Giáng sinh.

Hồi tháng 7, David S. Goyer, biên kịch của bộ phim Batman v Superman: Dawn of Justice thuộc DCEU, từng phân tích với The Hollywood Reporter nguyên nhân khiến vũ trụ điện ảnh này gặp quá nhiều trắc trở, thua lỗ. “Nhân sự DC Films thay đổi quá thường xuyên. Rất khó để đạt được một thành tựu phát triển khi ban lãnh đạo của bạn liên tục thay đổi”, vị biên kịch nói.

Tiếp đến, Goyer đề cập mức độ bám sát nguyên tác truyện tranh trong những phim của Marvel Studios tương quan với tác phẩm của Warner Bros. “Tôi có thể khẳng định Marvel Studios luôn cố gắng nhào nặn bộ phim của mình càng gần với nội dung gốc càng tốt. Vậy là, Marvel Studios thành công bởi họ có một vũ trụ nhất quán, đường lối lãnh đạo thống nhất và tôn trọng nguyên tác”.

8 năm kể từ Man of Steel (2013), DCEU đã ra mắt 10 tác phẩm, thu về 5,8 tỷ USD. Doanh thu trung bình của mỗi phim là 580 triệu USD với vốn đầu tư khoảng 183 triệu USD/phim. Vũ trụ điện ảnh siêu anh hùng chỉ có duy nhất một phim đạt doanh thu trên 1 tỷ USD (Aquaman - 1,1 tỷ USD). Con số này phản ánh sự đầu tư thiếu hiệu quả từ phía Warner Bros. cũng như khán giả đại chúng không mặn mà với câu chuyện các siêu anh hùng DC trên màn ảnh.

The Suicide Squad thua lỗ về thương mại nhưng nhận nhiều phản hồi tích cực từ giới phê bình. Ảnh: DC Films.

Tuy nhiên, khó khăn hiện tại của DCEU - gói gọn trong cuộc khủng hoảng bản sắc lẫn đường hướng phát triển hậu Zack Snyder - có thể là một điểm khởi đầu hứa hẹn. Người ta thường ít bất ngờ khi thấy một học sinh giỏi đạt điểm 9, 10. Nhưng nếu một cô/cậu với học lực khá có điểm 9 đầu tiên, chắc chắn đó là sự kiện gây tiếng vang và đáng được ăn mừng.

Kịch bản tương tự cũng có thể áp dụng với DCEU. Những lời ngợi khen mà giới phê bình dành cho The Suicide Squad thời gian qua chính là bằng chứng. Đáng tiếc, bộ phim chưa thể bứt phá tại phòng vé vì nhiều lý do chủ quan và khách quan.

Một phần, cái tên The Suicide Squad vô tình khiến bộ phim của James Gunn nằm thọt lỏm dưới cái bóng của tác phẩm ít thành công năm 2016. Mặt khác, kế hoạch phát hành song song tại rạp và trên HBO Max gián tiếp bóp nghẹt doanh thu phòng vé của phim. Cuối cùng, phim đang thiếu một gương mặt nam chính hút khách với tầm ảnh hưởng ngang ngửa Will Smith của Suicide Squad.

Trong tương lai, DCEU đang ấp ủ loạt dự án như Aquaman and the Lost Kingdom - hậu truyện của bom tấn Aquaman; Black Adam với The Rock trong vai chính; hậu truyện Shazam! Fury of the Gods nối tiếp tác phẩm được yêu mến năm 2019; phim riêng về The Flash hứa hẹn mở ra đa vũ trụ DC trên màn ảnh…

Đặc biệt, bộ phim The Batman của Matt Reeves sẽ giới thiệu với khán giả phiên bản Batman mới do Robert Pattinson đảm nhận. Tác phẩm mở ra một thiên anh hùng ca mới về chàng hiệp sĩ bóng đêm thành phố Gotham.

Khán giả đang không đặt quá nhiều kỳ vọng vào tác phẩm mới từ DCEU. Vì sự kỳ vọng là không cao, bất kỳ khoảnh khắc nào từ nay về sau cũng có thể là bước đột phá cho vũ trụ siêu anh hùng.