Cách ông Trump giành vị thế thống trị đảng Cộng hòa

Ngay cả trước khi bị ám sát hụt ở Pennsylvania hôm 13/7, cựu tổng thống Mỹ Donald Trump đã dập tắt hầu như mọi lời gièm pha về ông bên trong đảng Cộng hòa. Vụ ám sát hụt giúp ông giành lại hoàn toàn vị thế thống trị đảng.

Tại đại hội toàn quốc đảng Cộng hòa diễn ra tuần này, các thành viên đảng, thậm chí cả những người từng chỉ trích ông, đều tôn cựu tổng thống lên làm người hùng. Ông tiếp tục thúc đẩy mạnh mẽ chủ nghĩa dân túy bên trong đảng Cộng hòa bằng việc chọn thượng nghị sĩ Ohio J.D. Vance làm ứng viên phó tổng thống. Các lãnh đạo tập đoàn công nghệ giàu có, dẫn đầu bởi Elon Musk, cũng đang ngả về phía Trump.

Tất cả khiến người ta dễ dàng quên đi rằng Trump cách đây không lâu đã đứng trên bờ vực đánh mất tất cả ảnh hưởng trong đảng Cộng hòa.

Cựu tổng thống Mỹ Donald Trump trên sân khấu Đại hội Toàn quốc đảng Cộng hòa ở Milwaukee, Wisconsin, ngày 18/7. Ảnh: AFP

Thất bại trước Tổng thống Joe Biden trong cuộc đua Nhà Trắng năm 2020, việc ông từ chối chấp nhận kết quả bầu cử, vụ bạo loạn Đồi Capitol và thất bại sau đó của đảng Cộng hòa trong cuộc bầu cử quốc hội giữa kỳ năm 2022 đã khiến Trump đối mặt rất nhiều khó khăn. Tỷ lệ ủng hộ ông giảm mạnh. Các lãnh đạo đảng Cộng hòa và những nhà tài trợ lớn đã bàn về việc đưa đảng sang trang mới với một thế hệ lãnh đạo mới, thoát ly hoàn toàn khỏi cái bóng của Trump.

Dù vậy, Trump vẫn không từ bỏ. Ngày qua ngày, cựu tổng thống mặc bộ vest xanh tới văn phòng mà ông đã thiết lập tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago ở Florida, đằng sau bàn làm việc có nét giống với chiếc bàn ở Phòng Bầu dục, dưới những bức ảnh chuyên cơ Không lực Một và núi Rushmore. Hết cuộc điện thoại này đến cuộc điện thoại khác, ông nói với các đồng minh đảng Cộng hòa một thời của mình rằng "các ngài sẽ sớm quay lại bên tôi".

Sau khi rời Nhà Trắng vào đầu năm 2021, Trump liên tục cáo buộc cuộc bầu cử bị gian lận, khiến ông vuột mất chiến thắng, phớt lờ thực tế và lời khuyên của các cố vấn về việc chấp nhận và quên đi thất bại này. Cựu tổng thống cũng không ngừng đưa ra những bình luận gay gắt liên quan đến cuộc bạo loạn Đồi Capitol ngày 6/1/2021, nói rằng hàng trăm người ủng hộ ông đã bị bắt làm "tù nhân chính trị".

Theo thời gian, các ứng viên và nghị sĩ đảng Cộng hòa, trong đó có cả những người từng chỉ trích Trump, đã ngừng phản đối các phát ngôn từ cựu tổng thống, thậm chí một số người còn hưởng ứng chúng.

Cuộc thăm dò dư luận do Wall Street Journal thực hiện tháng 12/2021 cho thấy 57% đảng viên Cộng hòa nói họ đồng ý với tuyên bố rằng "cuộc bầu cử đã bị đánh cắp khỏi tay Donald Trump thông qua những hành vi gian lận".

Các thượng nghị sĩ Cộng hòa đã có cơ hội ngăn Trump tái tranh cử. Hạ viện do đảng Dân chủ kiểm soát luận tội ông vào ngày 13/1/2021 với tội danh kích động nổi dậy. Nếu Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát đưa ra kết luận tương tự, Trump sẽ không còn tư cách giữ chức vụ tổng thống.

Chỉ vài tuần sau khi Trump rời nhiệm sở, lãnh đạo phe Cộng hòa tại Thượng viện Mitch McConnell, người từng chỉ trích gay gắt hành động của Trump, đã cùng tất cả các thành viên trong đảng, ngoại trừ 7 người phản đối, quyết định tha bổng ông.

Ba tuần sau cuộc bạo loạn, Kevin McCarthy, lúc đó là lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Hạ viện, đến thăm cựu tổng thống tại Mar-a-Lago. Trump muốn chụp một bức ảnh. Trong bữa trưa, cựu tổng thống bày tỏ ngạc nhiên về việc báo chí quan tâm quá mức tới cuộc gặp giữa họ.

"Điều này tốt cho cả hai chúng ta", McCarthy nhớ lại lời Trump nói.

Cố gắng tận dụng sức mạnh từ lực lượng ủng hộ mình, Trump bắt đầu gieo ảnh hưởng trong các cuộc đua của thành viên Cộng hòa vào quốc hội và chính quyền các bang. Một số nghị sĩ Cộng hòa đầy tham vọng đã tới Florida nhằm lấy lòng ông, thuyết phục cựu tổng thống ủng hộ họ tranh cử.

Ông thuê Susie Wiles - từng giúp ông giành được chiến thắng ở bang Florida vào năm 2016 và 2020 - giám sát một ủy ban chính trị. Khác với nhiều cố vấn của cựu tổng thống, Wiles muốn ông hiện diện ổn định nhưng tránh gây chú ý quá mức. Cuối cùng, bà thành lập được một nhóm nòng cốt, trong đó có Chris LaCivita, cựu sĩ quan thủy quân lục chiến nổi tiếng với những phát biểu công kích gay gắt nhằm vào ứng viên tổng thống đảng Dân chủ năm 2004 John Kerry.

Thượng nghị sĩ Cộng hòa Lindsey Graham cho biết ông đã đề cập với cựu tổng thống về kịch bản tranh cử trong một buổi chơi golf vào cuối mùa xuân năm 2021. "Chúng ta cần hoàn thành công việc mà ông đã bắt đầu", Graham lúc bấy giờ nói. "40% cử tri sẽ trung thành với ông vô điều kiện".

Vài tháng sau, Tổng thống Biden phải đối mặt làn sóng chỉ trích nặng nề vì chiến dịch rút quân hỗn loạn khỏi Afghanistan, mở đầu cho bước trượt dài về tỷ lệ ủng hộ của ông.

Trump, người cũng ủng hộ việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan, đã công khai chỉ trích Tổng thống Biden. Khi được kênh Fox News hỏi liệu ông có cân nhắc việc tranh cử vào năm 2024 không, Trump chỉ trả lời úp mở: "Tôi yêu đất nước này và tôi ghét phải nhìn thấy những thứ đang xảy ra với nó".

Tuy nhiên, nhiều thành viên đảng Cộng hòa vẫn giữ khoảng cách với ông. Theo những người thân cận với Trump, một số luật sư tỏ ra thận trọng khi ký hợp đồng giải quyết các rắc rối pháp lý ngày nghiêm trọng của cựu tổng thống và các đối tác kinh doanh lâu năm đã ngừng gọi điện cho ông.

Áp lực tài chính cá nhân cũng không ngừng tăng lên. Tháng 9/2022, tổng chưởng lý New York Letitia James kiện ông và tập đoàn Trump Organization với cáo buộc định giá sai ít nhất 23 tài sản để hưởng các điều khoản hợp đồng ngân hàng và bảo hiểm có lợi, thu về hàng trăm triệu USD.

Tháng 11/2022, cựu nhà báo E. Jean Carroll kiện Trump lần thứ hai, cáo buộc ông đưa ra những bình luận phỉ báng bà. Carroll, 80 tuổi, trước đó cáo buộc ông Trump có hành động tấn công tình dục khi hai người gặp nhau ở một trung tâm thương mại tại New York năm 1996.

Trump phủ nhận có hành vi sai trái với Carroll và cả trong các giao dịch kinh doanh. Dù vậy, tòa án đã ra phán quyết ông phải bồi thường cho cựu nhà báo 83,3 triệu USD.

Trong một cuộc thăm dò vào tháng 12/2022 của Wall Street Journal, 36% cử tri cho biết họ có thiện cảm với Trump. Trong nhóm những người theo đảng Cộng hòa, 74% có quan điểm tích cực với cựu tổng thống, giảm so với mức 85% của 9 tháng trước đó.

Trước những sóng gió dồn dập này, hàng loạt đồng minh đã đề nghị Trump đừng thông báo tái tranh cử. Không nản lòng, tháng 11/2022, ông bước vào phòng khiêu vũ tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago một tuần sau cuộc bầu cử giữa kỳ và tuyên bố tranh cử lần thứ ba.

Mục tiêu đầu tiên của ông là vượt qua vòng bầu cử sơ bộ của đảng Cộng hòa. Trump cũng muốn có một nền tảng ủng hộ lớn hơn nhằm "phản đòn" tất cả các cuộc điều tra liên quan đến ông như nỗ lực lật ngược kết quả bầu cử năm 2020, việc xử lý tài liệu mật, hay vụ kiện "chi tiền bịt miệng" ở New York.

Cựu tổng thống Trump tại tòa hình sự Manhattan, New York, ngày 7/5. Ảnh: AP

Trump đã rất tức giận về việc Thống đốc Florida Ron DeSantis nhận được nhiều quan tâm từ cử tri và giới truyền thông. DeSantis vừa giành chiến thắng trong nỗ lực tái tranh cử ghế thống đốc bang Florida và ngày càng được nhắc đến như một người có thể thúc đẩy chủ nghĩa bảo thủ mà không cần tạo ra những kịch tính như cách cựu tổng thống từng làm.

Cuộc thăm dò của Wall Street Journal ban đầu cho thấy DeSantis đã đánh bại Trump với cách biệt hai con số trong một cuộc cạnh tranh giả định.

Các trợ lý cảnh báo Trump về việc công kích một ngôi sao đang lên của đảng Cộng hòa, nhưng ông phớt lờ họ. Cựu tổng thống không muốn chia sẻ bất kỳ lá phiếu nào cho DeSantis, người đang thu hút các nhà tài trợ lớn và xây dựng được nền tảng ủng hộ ngày càng nhiệt tình. Theo các nguồn tin thân cận với Trump, ông coi thông báo tái tranh cử sớm của mình là "phát súng cảnh báo".

DeSantis không chính thức tham gia cuộc đua cho đến tháng 5/2023, 6 tháng sau khi Trump công bố tái tranh cử. MAGA Inc., siêu ủy ban vận động tranh cử liên kết với cựu tổng thống, đã chi hơn 25 triệu USD cho quảng cáo, một số công kích trực diện Thống đốc Florida.

Các cố vấn của DeSantis giờ đây thừa nhận rằng ông đã trì hoãn công bố quyết định tham gia đường đua Nhà Trắng quá lâu và sai lầm khi ngần ngại đáp trả Trump vì sợ làm mất lòng những người ủng hộ cựu tổng thống mà ông hy vọng có thể kéo họ về bên mình.

Vào thời điểm DeSantis gia nhập đường đua, Trump đã có hàng loạt đối thủ tranh cử. Giống như cuộc bầu cử sơ bộ năm 2016, Trump nói: "Càng đông càng vui".

Ông từ chối tham gia vào các cuộc tranh luận để không làm ảnh hưởng tới lợi thế tín nhiệm trong các cuộc thăm dò. Một số trợ lý lo lắng quyết định này sẽ phản tác dụng, nhưng thực tế chứng minh họ đã sai. Trong lúc các đối thủ cãi vã, công kích nhau trên sân khấu tranh luận, Trump tập trung vào nỗ lực thu hút chú ý như đã làm rất tốt từ trước tới nay.

Trong cuộc tranh luận đầu tiên giữa các ứng viên Cộng hòa ở Milwaukee, người điều hành Bret Baier từ kênh Fox News đã yêu cầu các ứng viên giơ tay nếu họ ủng hộ Trump, người không có mặt trong phòng, ngay cả khi ông bị kết tội với các cáo buộc hình sự. 6 trên 8 ứng viên giơ tay.

Chưa đầy 24 giờ sau, Trump xuất hiện tại tòa án ở bang Georgia để đối mặt cáo buộc về việc ông đứng sau kế hoạch tìm cách lật ngược kết quả bầu cử năm 2020 tại bang này. Trump phải chụp ảnh lưu hồ sơ nhà tù, điều chưa từng xảy ra với một cựu tổng thống Mỹ.

Nhưng Trump đã in tấm ảnh đó lên áo phông và tuyên bố nhiều lần rằng ông là nạn nhân chính trị, thúc giục những người ủng hộ quyên tiền và đoàn kết trong nỗ lực ủng hộ ông.

"Tôi trông khá tuyệt", ông nói với các trợ lý, theo một nguồn thạo tin. "Hãy bán áo phông in hình này".

Đêm đó, ông đăng bức ảnh lên mạng xã hội X. Chiến dịch tranh cử của cựu tổng thống huy động được 4 triệu USD trực tuyến vào ngày hôm sau.

Trump đã đặt ra một mục tiêu táo bạo cho cuộc bầu cử sơ bộ ở Iowa hồi tháng một: Giành được ít nhất 50% phiếu bầu. Chưa ứng viên Cộng hòa nào từng nhận được hơn 41% số phiếu trong một năm cạnh tranh gay gắt. Trump chỉ có được 24% hồi năm 2016. Ông muốn gửi thông điệp cứng rắn tới các đối thủ rằng cuộc đua về cơ bản đã kết thúc.

"Trump không hề che giấu tham vọng của mình ở Iowa", Jeff Kaufmann, chủ tịch đảng Cộng hòa lâu năm tại bang này, nói.

Ngày 15/1, ngày bỏ phiếu sơ bộ tại Iowa, thời tiết lạnh giá đã khiến tỷ lệ cử tri đi bầu thấp hơn nhiều so với năm 2016. Nhưng Trump vẫn giành được 51% số phiếu, tỷ lệ lớn nhất trong lịch sử đảng Cộng hòa.

DeSantis, người đứng thứ hai với 21%, rút lui ngay trước cuộc bầu cử sơ bộ ở New Hampshire ngày 23/1 và ngay lập tức chuyển sang ủng hộ Trump. Cựu thống đốc Nam Carolina Nikki Haley, người về thứ ba ở Iowa, trụ vững lâu hơn DeSantis 6 tuần trước khi từ bỏ cuộc đua.

Đến ngày 12/3, Trump đã giành đủ số đại biểu để trở thành ứng viên đại diện đảng Cộng hòa tranh cử tổng thống. Hàng loạt nhà tài trợ đảng nhanh chóng chuyển sang hậu thuẫn ông.

Các rắc rối pháp lý không biến mất, nhưng Trump đã biến chúng thành vũ khí khi tuyên bố trước những người ủng hộ rằng ông chấp nhận bị truy tố vì họ.

Ông Trump giơ nắm tay sau khi bị ám sát hụt tại Butler, bang Pennsylvania, ngày 13/7. Ảnh: AP

Việc Trump bị bồi thẩm đoàn New York kết tội hồi cuối tháng 5 trong vụ án chi tiền bịt miệng đã khiến ông trở thành cựu tổng thống Mỹ đầu tiên bị tuyên phạm trọng tội, song điều này lại giúp ông có thêm động lực gây quỹ. Chiến dịch tranh cử của Trump đã thu về gần 53 triệu USD trong 24 giờ đầu tiên sau phán quyết. Trong quý hai, Trump và Ủy ban Quốc gia đảng Cộng hòa huy động được 331 triệu USD, vượt con số 264 triệu USD mà hoạt động gây quỹ của Tổng thống Biden và Ủy ban Quốc gia đảng Dân chủ đạt được.

Cách thể hiện kém ấn tượng của Tổng thống Biden trong cuộc tranh luận trực tiếp đầu tiên với Trump đã khiến các đảng viên Cộng hòa lạc quan hơn bao giờ hết về triển vọng trở lại Nhà Trắng của ông. Cuối cùng, vụ ám sát hụt dường như biến ông trở thành người "bất khả xâm phạm" trong mắt tất cả đảng viên Cộng hòa.

Trump ngày 18/7 chính thức nhận đề cử ứng viên tranh cử tổng thống lần thứ ba liên tiếp tại đại hội toàn quốc đảng Cộng hòa. Chưa cựu tổng thống nào trong lịch sử Mỹ hiện đại từng chinh phục thành công Nhà Trắng sau nỗ lực tái tranh cử thất bại. Dù vậy, cánh cửa đang rộng mở với Trump hơn bao giờ hết.

"Mọi người đã kháo nhau rằng thời đại của Trump đã kết thúc và rồi đột nhiên, ông ấy hồi sinh", David Urban, chiến lược gia thân cận với cựu tổng thống, nhấn mạnh.