Ý nghĩa của hầu đồng, nên hiểu đúng để tránh mê tín dị đoan

1. Hầu đồng là gì?

Hầu đồng là gì? Đây là hình thức nghi lễ của tín ngưỡng thờ Mẫu – tín ngưỡng lâu đời của cư dân nông nghiệp nói chung và người Việt nói riêng. Ngay từ thời nguyên thủy người Việt sống bằng nghề nông đã coi đất mẹ là ngọn nguồn của sự sống, coi Mặt Trăng là thứ ánh sáng của thần linh và thờ phụng người mẹ như vị nữ thần bất diệt.

Tín ngưỡng thờ Mẫu tồn tại lâu dài, bền bỉ và mạnh mẽ, kể cả khi các tôn giáo khác như Phật giáo, Nho giáo, Thiên Chúa giáo du nhập vào Việt Nam cũng phải tiếp biến và dung hòa với tín ngưỡng bản địa này.

Thờ Mẫu có nhiều hình thức, thờ Mẫu Tam phủ, Mẫu Tứ phủ,… Thông qua người trung gian là ông đồng, bà đồng và hình thức tâm linh là lên đồng, những con nhang đệ tử của đạo Mẫu có thể giao tiếp với thần linh, cầu xin phù hộ hoặc nghe lời truyền dạy, ứng báo của thần linh.

Qua quá trình lịch sử lâu dài, bên cạnh thờ Mẫu, người Việt còn thờ Đức Ông – những vị nhân thần hoặc nhiên thần được nhân dân xưng tụng. Hầu đồng cũng trở thành hình thức tâm linh của nhánh tín ngưỡng này, với thờ Đức Thánh Trần, thờ Ông Hoàng Bảy, thờ Ông Hoàng Mười,…

Hình thức thể hiện hầu đồng là biểu diễn hát chầu văn và diễn múa, mỗi giá hầu có những bài diễn múa, bài hát khác nhau, chủ yếu tái hiện và ca ngợi công đức của vị thần linh mà giá hầu đó hướng tới. Các ông đồng bà đồng làm nhiệm vụ kết nối tâm linh, một mặt truyền lại ý chỉ của thần linh cho con nhang đệ tử, mặt khác bày tỏ nguyện vọng của đệ tử tới các vị thần linh.

Như vậy, bản chất của hầu đồng là hình thức văn hoá dân gian, bao gồm cả tâm linh và nghệ thuật biểu diễn. Đó là hình thức kết nối tâm linh giữa thế giới người trần và thế giới siêu nhiên huyền bí. Việc có hay không có các thế lực siêu nhiên tới nay vẫn chưa có lời giải đáp thoả đáng nên hầu đồng vẫn mang màu sắc kì bí.

2. Hầu đồng có phải là mê tín dị đoan?

Như đã định nghĩa ở trên, hầu đồng hay lên đồng, đồng bóng là một hình thức tín ngưỡng dân gian. Tín ngưỡng là niềm tin tinh thần của con người, không phải mê tín dị đoan. Nhưng trong quá trình thể hiện tín ngưỡng, con người có những hành động và nhận thức sai lệch khiến mê tín dị đoan nảy sinh.

Bản chất những giá hầu đồng được tổ chức để kết nối tâm linh, thỏa mãn đời sống tinh thần, củng cố niềm tin của con người vào thế giới huyền bí. Tuy nhiên hiện nay có rất nhiều ông đồng bà đồng giả danh, lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, kiếm tiền không chính đáng.

Người Việt vẫn tin rằng, thần linh có thể ban phúc và soi đường chỉ lối cho người trần nên muốn thông qua các cuộc hầu đồng để nghe lời thần linh truyền lại. Đây là nhu cầu chính đáng để thỏa mãn niềm tin song nếu biến tướng thành việc mở những giá đồng hàng trăm, hàng chục triệu để được thánh hiển linh phù hộ độ trì hoặc loại bỏ xui rủi thì hoàn toàn không có.

Vốn là hình thức tín ngưỡng dân gian, hầu đồng giống như một buổi bày tỏ niềm tin, ca ngợi thần linh đồng thời cũng là một cuộc vui chơi, diễn xướng tập thể. Không hề có căn cứ văn hóa nào chỉ ra rằng những buổi hầu đồng này có tác dụng tăng may cầu phúc hay hóa giải vận hạn một cách thần kì, giá càng to thì càng có lộc như những ông đồng bà đồng vẫn nói.

Ý nghĩa cầu may mắn, nghe lời phán truyền, xua đuổi tà ma, chữa bệnh của hầu đồng chủ yếu là về tinh thần, niềm tin. Vì vậy, những buổi hầu đồng biến tướng, những con nhang đệ tử mù quáng không hiểu về bản chất của hầu đồng và những ý nghĩa văn hóa của nghi thức này nên đã lạm dụng và bị lợi dụng.

Dù ở góc độ tâm linh hay góc độ văn hóa, lên đồng vẫn là một hình thức cần được lưu giữ, bảo tồn và phát huy. Nhưng phát huy đúng, tích cực và tiến bộ, thể hiện được toàn bộ giá trị của nghi thức này thì hoàn toàn không phải điều dễ dàng. Cần hiểu chính xác hầu đồng là gì để từ đó tôn thờ tín ngưỡng một cách đúng đắn.