Vì sao người ta trả tiền để đến rạp la hét, sợ hãi, ám ảnh không dứt?

Halloween đúng là khoảng thời gian tuyệt vời để thưởng thức các tác phẩm kinh dị. Thế nhưng trong khi có người sợ chết khiếp tới mức không bao giờ ra rạp xem phim ma, lại có những người dù... bị dọa cho dựng tóc gáy vẫn vui vẻ “cúng tiền” cho lần xem tới. Từ lâu phim kinh dị đã trở thành một món giải trí không thể thiếu trong cuộc sống con người. Một số dễ xem, dễ hiểu và dễ quên. Số khác gây chấn động sâu sắc và ở lại trong tâm trí chúng ta như những vết thương nhức nhối mỗi khi nhớ về.

Hầu hết thời lượng phim khán giả sẽ phải co người lại, căng cứng các cơ bắp như một phản xạ tự nhiên phòng vệ trước các màn hù dọa trong phim. Chúng ta cảm thấy sợ bởi những sự đe dọa trên màn ảnh không khác nhiều những thứ ám ảnh ta hằng ngày: nỗi sợ chết, sợ bị bỏ lại, sợ rơi xuống vực, sợ bị ăn thịt... Đoạn kết khi các nhân vật được an toàn, ta thở phào, dưỡi người thư giãn và như một điều tất yếu thấy sảng khoái hơn hẳn. Còn gì tuyệt hơn cảm giác trở lại mặt đất sau những cú lộn nhào muốn... trào cơm?

Riêng dòng phim zombie vốn đã quá nổi tiếng, nhiều nhà phê bình cho rằng đây giống như thực tại giả lập khắc họa thế giới nơi các thể chế chính trị – xã hội sụp đổ (The Walking Dead) và mô phỏng hành vi của con người khi không còn bị ràng buộc về pháp luật, đạo đức nữa. Chứng kiến đồng loại, những con người bằng xương bằng thịt bỗng dung biến thành những sinh vật khát máu không biết suy nghĩ là ý tưởng gieo rắc nỗi sợ “hái ra tiền” mà Hollywood từ lâu đã tận dụng.

Bên cạnh dòng phim zombie hài hoặc hành động, các tác phẩm kinh dị về zombie thực sự khiến người ta lạnh người khi chứng kiến dịch bệnh lan ra, biến bao người vô tội thành xác sống chỉ trong nháy mắt. Các bộ phim xuất sắc như 28 Days Later hay Train to Busan cho khán giả thời gian để hiểu và cảm thông với nhân vật, trước khi kết liễu họ bằng căn bệnh xác sống vô phương cứu chữa.

Một thể loại phim kinh dị mà khán giả Việt Nam rất ưa chuộng là dòng phim về tâm linh, ma quỷ. Tín ngưỡng văn hóa người Việt từ lâu đã hình thành nên những truyền thuyết huyền hoặc, đặc biệt nhiều người còn tin vào cõi âm, linh hồn, chuyện đầu thai cùng những phong tục tâm linh thần bí. Vì thế, các phim lấy đề tài gọi hồn, ngoại cảm như Insidious, The Conjuring hay nhiều phim kinh dị tâm linh Thái Lan luôn thu hút được sự quan tâm đặc biệt của khán giả.

Không chỉ các dự án nước ngoài mà điện ảnh Việt Nam trong 5 năm trở lại đây cũng đã manh nha khai thác chủ đề còn gây tranh cãi này. Đầu tiên phải kể đến bộ phim Đoạt Hồn của đạo diễn Trần Bảo Sơn ra mắt năm 2014, kế đó là một số tác phẩm tiêu biểu như Người Bất Tử, Thất Sơn Tâm Linh và Bắc Kim Thang khiến không ít người dựng tóc gáy khi ra rạp.

Ánh sáng là thứ mà các nhà làm phim cực kỳ chú trọng. Các kỹ thuật khác nhau như uplighting, silhouette (chiếu bóng), spotlighting, underexposure (thiếu sáng), harsh light (ánh sáng mạnh), chiếu xuyên qua vật thể... được kết hợp tạo ra cảm giác bí ẩn, hồi hộp, căng thẳng cho người xem. Khác với ánh sáng tự nhiên của mặt trời từ trên xuống, nguồn sáng chiếu từ dưới lên trên để lại bóng tối trên khuôn mặt người bao giờ cũng khiến chúng ta cảm thấy bất an, gợi nhắc hình ảnh ánh sáng của địa ngục mở ra. Chẳng thế mà lũ trẻ hay chơi trò chiếu ngược đèn pin từ cằm lên mặt, khiến ai nấy nhìn vào đều phát khiếp.

Trong khi đó, quay phim xuyên qua vật thể hoặc các cú tracking shot (đi theo nhân vật) tạo ra cảm giác bất an, bị theo dõi. Quay từ trên xuống khiến nạn nhân trở nên nhỏ bé yếu ớt, dễ bị tổn thương. Quay từ dưới lên lại đem lại cảm giác mạnh mẽ, quyền lực thậm chí là lấn lướt đàn áp cho nhân vật. Các cảnh quay dài (long shot) lại cô lập nhân vật trong không gian rộng lớn, làm nổi bật sự cô đơn, ngờ vực.

Những năm gần đây nổi lên các phim theo phong cách hand-held (máy quay cầm tay). Người xem phải trải qua hành trình chạy trốn đầy rung lắc và thậm chí nhân vật còn cố ý rơi máy quay, làm cho khán giả mù tịt mà phải nghe ngóng đoán xem chuyện gì đang xảy ra. Điều này khiến các bộ phim kinh dị thuyết phục người xem rằng họ đang chứng kiến một video tài liệu hơn là một phim điện ảnh, qua đó cảm giác sợ hãi ngày càng tăng lên. Hand-held cũng là một tuyệt chiêu tiết kiệm kinh phí cho nhà sản xuất phim kinh dị.

Một trong những ví dụ đặc biệt thành công về phong cách này phải nhắc đến loạt Paranormal Activity, khi chỉ với chiếc máy quay cầm tay “cùi bắp” và vài diễn viên không chuyên, Blumhouse đã tạo nên thương hiệu có doanh thu tới 809 triệu USD.

Các cảnh hù dọa (jump scares) từ lâu trở thành đặc sản của phim kinh dị nhờ hiệu quả tức thì đối với khán giả. Nhân vật đi dọc hành lang? Có ngay một xác người thì lình rơi vào mặt. Nhân vật cúi người xuống gầm giường? Một con ma từ đâu nhảy xổ ra kéo họ vào trong. Nhân vật ngồi trong ô tô và rồi nhìn vào gương chiếu hậu? Một giây sau họ thấy sát nhân ngồi lù lù ở băng ghế sau.

Jump scare được sử dụng nhiều đến mức, chúng ta thậm chí còn đoán trước được điều gì sẽ xảy ra đối với nhân vật. Nhiều pha hành động ngu ngốc tới mức người xem chỉ biết kêu trời bởi bình thường chẳng ai làm vậy cả. Một nhóm thiếu niên chui vào nhà ma? Không vấn đề gì, hãy tách nhóm và từng người bị giết nào. Cô gái tóc vàng bị đuổi giết? Hãy chạy ngay lên tầng cao nhất và khóa cửa, biết chắc là tên sát nhân sẽ chạy lên cầu thang truy sát mình. Có dạo, các phim kinh dị trở nên dễ đoán tới mức người ta lập hẳn danh sách những điều “ngu người” mọi người hay làm trong phim kinh dị.

Một trong những bộ phim kinh dị thành công nhất năm 2018 là Hereditary. Qua lăng kính của một gia đình đau đớn và mất mát, tác phẩm thực sự nắm bắt được nỗi kinh hoàng và cơn đau mất người thân. Bộ phim đưa tới một cảm giác khó chịu và lạnh người khi nhân vật người mẹ, Annie, vật lộn với cái chết tàn khốc và bi thảm của con gái Charlie. Trong khi đó, Annie vẫn đang phải đối mặt với cái chết của mẹ cô, một nhân vật quyền lực và là lãnh đạo một giáo phái satan. Tác phẩm đã tạo ra các nhân vật chân thực đến đáng sợ, nhấn mạnh vào mối quan hệ của họ và cách họ tương tác với nhau. Nỗ lực này rất khác so với một kịch bản của một phim kinh dị thông thường được làm ra chỉ để dọa dẫm khán giả.

Thành công của vũ trụ điện ảnh Marvel đã khuyến khích cho nhiều hãng phim phát triển mô hình mở rộng và kết nối các phim trong tay. Một trong những ví dụ thành công của dòng phim kinh dị là vũ trụ The Conjuring của Warner Bros. Pictures. Xuất phát từ thành công của The Conjuring (2013) và Annabelle (2014), vũ trụ kinh dị này đã nhanh chóng phát triển qua các phần hậu truyện, tiền truyện, ngoại truyện, giới thiệu thêm các nhân vật mới như The Nun hay La Llorona.

Phim kinh dị từ trước tới nay vẫn đặc biệt hiệu quả ở chỗ chúng không cần ngân sách lớn mà vẫn có thể đem về doanh thu khủng. Trong bối cảnh các nhà sản xuất Hollywood tìm đủ mọi cách để kiếm về lợi nhuận giữa thời buổi “người khôn của khó”, phim kinh dị lại càng trở nên quan trọng. Những hãng phim như Blumhouse, dựa trên ý tưởng nếu một đạo diễn có thể làm phim với ngân sách cực kỳ nhỏ thì về cơ bản anh ta có thể làm bất kỳ thứ gì mình muốn. Kết quả là hãng phim đã sáng tạo ra vô số tác phẩm mới mẻ, tất nhiên không phải tất cả chúng đều xuất sắc nhưng điều quan trọng là Blumhouse đã trở thành một trong những nhà tiên phong với các dự án kinh dị kinh phí thấp và nội dung đa dạng.