Nỗi lo về làn sóng di cư phủ bóng biên giới Mỹ - Canada

Biên giới Mỹ - Canada, nơi từng được ca ngợi là "đường biên giới hòa bình dài nhất Trái Đất", đang trở thành điểm nóng trong quan hệ giữa hai quốc gia láng giềng.

Phần lớn đường biên giới dài gần 8.900 km Mỹ - Canada chỉ được phân định bằng vài hàng rào sơ sài hoặc rào chắn di động, minh chứng cho mối quan hệ chặt chẽ giữa hai bên.

Các nhân viên biên phòng Mỹ và Canada tuần tra bằng xe trượt tuyết hồi đầu tháng. Ảnh: Washington Post

Nhưng hiện tại, Tổng thống Donald Trump đang đe dọa áp thuế 25% với Canada và Mexico, viện dẫn về một "cuộc xâm lược" của người di cư và dòng chảy fentanyl qua biên giới phía bắc và phía nam, khiến Mỹ bị đe dọa.

Giới chức Canada tỏ ra khó chịu khi bị so sánh với biên giới Mexico, nơi vấn đề di cư và buôn bán ma túy trầm trọng hơn nhiều so với biên giới phía bắc. Dù vậy, trong nỗ lực nhằm thuyết phục tân Tổng thống Mỹ suy nghĩ lại về rào cản thuế quan, Canada tháng trước đã công bố một kế hoạch an ninh biên giới trị giá 900 triệu USD.

Theo Cơ quan Hải quan và Biên phòng Mỹ (CBP), các đặc vụ của họ đã bắt một số lượng người kỷ lục ở biên giới phía bắc trong năm tài khóa gần đây nhất, nhưng chỉ chiếm rất nhỏ so với những vụ ở biên giới phía nam và đang có chiều hướng giảm dần.

Người Canada lo ngại nỗ lực trấn áp nhập cư mà Tổng thống Trump đang theo đuổi có thể đẩy người di cư về phía bắc, như ở nhiệm kỳ đầu tiên của ông. Thị trấn Emerson, với dân số khoảng 660 người, là một trong những cộng đồng Canada chứng kiến rõ nhất điều này. Họ đã thấy nhiều người phải lội bộ qua những cánh đồng thảo nguyên tuyết ngập đến thắt lưng để di cư từ Mỹ sang Canada.

"Chúng tôi không có đủ nguồn lực tiếp nhận một làn sóng di cư lớn", David Carlson, lãnh đạo cộng đồng Emerson-Franklin, cho hay. "Chúng tôi không biết sẽ phải xử lý thế nào".

Nhiều vụ vượt biên trái phép từ Canada vào Mỹ cũng xảy ra tại khu vực Swanton do biên phòng Mỹ quản lý. Đây là một đoạn biên giới dài gần 475 km ngăn cách Quebec và Ontario với Vermont, New York và New Hampshire.

David Favro, cảnh sát trưởng hạt Clinton, New York, cho biết người dân địa phương gần đây đã phát hiện người di cư vượt biên từ Quebec ẩn náu trong các nhà kho, xe kéo hay các tòa nhà bỏ hoang. Văn phòng của ông thường được gọi đến để giải cứu những người di cư bị lạc hoặc hạ thân nhiệt.

"Chúng tôi có rất nhiều công nghệ ở đây", Favro nói. "Nhưng không có đủ lực lượng biên phòng để phản ứng".

Theo dữ liệu từ CBP, Mỹ đã bắt 23.721 người tại biên giới phía bắc trong năm 2024, tăng mạnh so với 10.021 người của năm 2023 và 2.238 người năm trước đó.

Mặc dù lý do cho xu hướng gia tăng này vẫn chưa rõ ràng, một số nhà phân tích và quan chức Canada nhận định nguyên nhân có thể bắt nguồn từ việc người di cư coi Canada như "cửa sau" để vào Mỹ.

Tuy nhiên, các vụ bắt người vượt biên ở biên giới phía bắc chỉ chiếm 1,5% tổng số vụ. Sau khi đạt đỉnh vào tháng 6/2024, số vụ vượt biên trái phép từ Canada bắt đầu giảm. Các đặc vụ Mỹ đã thực hiện 510 vụ bắt người dọc theo biên giới với Canada hồi tháng 12 năm ngoái, tương đương trung bình 16 vụ mỗi ngày. Các vụ vượt biên trái phép ở khu vực Swanton đã giảm 89% từ tháng 6 đến tháng 12/2024.

Theo kế hoạch an ninh biên giới được Canada công bố tháng trước, nước này sẽ triển khai tăng cường lực lượng đặc nhiệm giám sát trên không, trực thăng Blackhawk, máy bay không người lái (UAV) và công nghệ mới để phát hiện fentanyl.

Giới chức nước này hồi đầu tuần cho hay họ đã nhận được "phản hồi tích cực" về kế hoạch trên từ các quan chức chính quyền Trump, trong đó có "ông trùm biên giới" Tom Homan.

Nhưng chỉ vài giờ sau, Tổng thống Trump tuyên bố trước báo giới rằng ông vẫn "suy nghĩ" về việc áp thuế đối với Canada và Mexico vào ngày 1/2 "vì họ đang cho phép một lượng lớn người và fentanyl vào Mỹ".

Chính quyền Mỹ đã tịch thu 19,5 kg fentanyl ở biên giới với Canada trong năm tài chính gần đây nhất, chiếm 0,2% khối lượng bị tịch thu tại biên giới Mỹ - Mexico.

Các quan chức Canada cũng có kế hoạch đề xuất với đối tác Mỹ về việc thành lập một lực lượng đặc nhiệm chung nhắm vào các nhóm tội phạm có tổ chức đưa người vượt biên trái phép.

Theo giới chức Canada và một số phân tích, những kẻ buôn người ở biên giới Mỹ - Canada có thể kiếm từ 300 đến 20.000 USD cho mỗi người vượt biên trái phép.

Những chiếc xe xếp hàng để vào Canada tại cửa khẩu Pembina-Emerson hồi đầu tháng. Ảnh: Washington Post

Một số kẻ thậm chí còn quảng cáo dịch vụ vượt biên trên mạng xã hội. Một tài khoản Instagram khẳng định những chuyến vượt biên họ tổ chức từ Montreal, Canada, đến Mỹ, là "hoàn toàn an toàn", "đi bộ 30 phút mà không bị bắt, không bị đưa đến trung tâm giam giữ".

"Không nên nghe lời dối trá của những kẻ buôn người. Những cá nhân vượt biên trái phép sẽ bị trục xuất nếu họ không có giấy tờ hợp pháp và sẽ mất khả năng hưởng lợi từ các con đường nhập cư chính thức", người phát ngôn CBP cho hay.

Vào một buổi sáng giá lạnh tháng này, trung sĩ Lance Goldau, đội trưởng đội tuần tra biên giới của Cảnh sát Hoàng gia Canada (RCMP) tại Manitoba, lái xe băng qua thảo nguyên phủ đầy tuyết để đến một "điểm nóng" vượt biên vào Emerson.

Goldau luôn để mắt đến những dấu chân trên tuyết và đồ vật mà người di cư có thể bỏ lại. Theo ông, ở Emerson, nơi mọi người đều biết nhau, người dân địa phương là nguồn cung cấp thông tin hữu ích.

Tổng thống Trump phàn nàn về tình trạng vượt biên trái phép từ Canada vào Mỹ. Nhưng sau khi ông đắc cử vào tháng 11/2024, các quan chức ở Manitoba đã chuẩn bị cho một đợt gia tăng vượt biên theo hướng ngược lại.

Theo Thỏa thuận Quốc gia Thứ ba An toàn có hiệu lực từ năm 2004, Canada có thể từ chối những người xin tị nạn cố gắng nhập cảnh từ Mỹ và ngược lại, nhưng chỉ áp dụng tại các cửa khẩu biên giới chính thức. Người di cư vẫn có thể vượt biên tại các đường mòn, lối mở để nộp đơn xin tị nạn.

Hàng chục nghìn người xin tị nạn bắt đầu vượt biên vào Canada tại các đường mòn, lối mở như vậy từ năm 2017, khi ông Trump tìm cách hạn chế nhập cư trong nhiệm kỳ đầu. Hầu hết trong số họ vượt biên qua một lối mở ở Quebec.

Năm 2023, Mỹ - Canada điều chỉnh Thỏa thuận Quốc gia Thứ ba An toàn, áp dụng với toàn bộ biên giới đất liền, trong đó có các đường mòn, lối mở. Các nhà hoạt động cảnh báo điều này có thể thúc đẩy người di cư thực hiện những hành trình vượt biên nguy hiểm hơn.

Năm 2017, một phụ nữ Ghana đã chết vì hạ thân nhiệt ngay phía nam Emerson. Nhiều người di cư vượt biên vào Canada đã bị mất chân tay do bỏng lạnh.

Goldau cho biết những người di cư "không mặc quần áo phù hợp với khí hậu". "Điều này gây ra rủi ro rất lớn", ông nói.

Năm 2022, 4 thành viên gia đình Ấn Độ, trong đó có một trẻ sơ sinh, đã chết cóng vì gặp bão tuyết ở Emerson khi cố gắng vượt biên vào Mỹ. Nhiệt độ lúc đó là -35 độ C. Kẻ buôn người lúc bấy giờ đã nhắn tin cho vợ anh ta, nói rằng "họ sẽ chết trước khi đến đích".

Tháng 11/2024, bồi thẩm đoàn Minnesota kết án hai người đàn ông trong vụ án trên. Các công tố viên Mỹ cáo buộc họ là một phần trong đường dây lớn đưa công dân Ấn Độ đến Canada bằng thị thực du học rồi đưa lậu qua biên giới.

Trung sĩ Lance Goldau của RCMP lái xe qua một trạm kiểm soát cũ ở Emerson. Ảnh: Washington Post

Lyndi Needham sở hữu nhà nghỉ Red Roost tại Pembina, Bắc Dakota, phía bên kia biên giới. Bà cho biết thị trấn 500 người này không được trang bị đầy đủ để giúp đỡ những người di cư tụ tập ở đó trước hoặc sau khi họ vượt biên.

"Chúng tôi không có kho thực phẩm", Needham nói. "Chúng tôi không có bất kỳ dịch vụ vận chuyển nào. Những người nghèo khổ này đến đây và chúng tôi hầu như không có gì để cung cấp cho họ".