'Jaws' - một biểu tượng của dòng phim kinh dị

Hôm 22/10, USA Today chọn 25 phim kinh dị mà khán giả "nên xem một lần trong đời", trong đó có Jaws (1975) của Steven Spielberg. Ra mắt năm 1975, tác phẩm nhanh chóng có doanh thu cao nhất thời điểm công chiếu, giành ba giải Oscar cho Dựng phim xuất sắc, Nhạc phim xuất sắc và Âm thanh xuất sắc. Washington Post gọi Jaws là "một trong những bộ phim giật gân nhất từng được thực hiện".

Với cốt truyện đơn giản, Spielberg biến nó thành cuộc phiêu lưu của nhiều nhân vật, trong đó thợ săn Quint (Robert Shaw) biểu trưng cho sự dũng cảm và thô ráp, nhà hải dương học Matt Hooper (Richard Dreyfuss) thể hiện trí tuệ và học thức, cảnh sát trưởng Martin Brody (Roy Scheider) bị giằng xé giữa trách nhiệm và nỗi sợ của bản thân.

Cuộc chiến với cá mập trở nên có ý nghĩa đối với Brody khi con trai ông suýt bị cá mập tấn công. Theo The Daily Jaws, tình huống này khiến Brody khác biệt với các siêu cảnh sát của điện ảnh thập niên 1970, biến ông thành nhân vật dễ khiến khán giả đồng cảm.

Ban đầu Spielberg do dự khi chuyển thể tiểu thuyết của Peter Benchley thành phim, vì lo sợ bị gắn mác "đạo diễn phim về cá mập và xe tải", theo NYTimes. Điều cuốn hút Spielberg là 120 trang cuối của tiểu thuyết, nhất là cuộc săn lùng cá mập. Khi làm việc với tác giả, đạo diễn tinh chỉnh cốt truyện, tập trung vào cuộc chiến giữa con người và quái vật.

Một trong những yếu tố quyết định sự thành công của phim là cách tiếp cận thể loại kinh dị. Tác phẩm đặt ra câu hỏi: "Điều gì đáng sợ hơn: Một quái vật bạn có thể thấy hay không thể thấy được?". Trong quá trình sản xuất, đoàn làm phim tạo ra ba con cá mập máy tên là "Bruce", được đặt theo tên luật sư của Spielberg.

Do gặp trục trặc liên tục trong quá trình quay, sự xuất hiện của chúng bị trì hoãn đến hơn một tiếng sau khi phim bắt đầu. Điều này vô tình trở thành lợi thế, khi Spielberg xây dựng sự căng thẳng qua những tín hiệu môi trường như chuyển động của nước, vật trôi nổi như cầu tàu hay các thùng phuy vàng. BBC nhận xét các phim kinh dị nổi tiếng sau này như Alien (1979) học hỏi từ Jaws, sử dụng sự vắng mặt của quái vật để tăng kịch tính.

Trong phân cảnh nhóm ngư dân cố gắng bắt cá mập bằng một miếng thịt bò, con vật kéo cả cầu tàu ra biển và máy quay dừng lại ở đoạn cầu trôi dạt trở lại bờ. Kết hợp góc quay thấp từ tầm nhìn của cá mập, Spielberg đưa khán giả vào trạng thái lo âu mà không cần thấy quái vật. Trang Time Out nhận xét: "Ấn tượng nhất chính là sự chỉ đạo của Steven Spielberg: Camera di chuyển như thú săn mồi, lướt qua Đại Tây Dương, tạo nên những phân cảnh hồi hộp đến nghẹt thở".

Steven Spielberg còn sử dụng nhiều khoảng lặng trong câu chuyện để đẩy tình tiết lên cao trào. Trong một phân cảnh, Brody và người vợ Ellen (Lorraine Gary) có khoảnh khắc yên bình tại ngôi nhà bên bờ biển. Khi Brody phát hiện các con trai của mình đang chơi trên thuyền gần bến tàu, sự lo lắng tăng dần. Đỉnh điểm là lúc Ellen nhìn thấy hình ảnh cá mập tấn công thuyền trong cuốn sách của Brody, khiến cô hốt hoảng gọi con vào bờ.

Một cảnh trong phim "Jaws". Ảnh: Universal Pictures

The Dissolve nhận xét Spielberg cố tình giảm âm thanh của những đứa trẻ chơi trên thuyền, khiến chúng trở nên nhỏ bé và yếu ớt. Khán giả nhận ra mối đe dọa đang rình rập mà không cần phải diễn đạt bằng lời.

Steven Spielberg từng thừa nhận phần quan trọng dẫn đến thành công của Jaws đến từ âm nhạc của John Williams. Theo New York Times, giai điệu hai nốt đơn giản nhưng ám ảnh báo hiệu sự xuất hiện của cá mập đã trở thành một trong những bản nhạc biểu tượng nhất trong lịch sử điện ảnh. Thay vì dồn dập âm thanh, nhạc của Williams từ từ xây dựng cảm giác hồi hộp, phản ánh chính xác sự đe dọa tiềm ẩn dưới làn nước.

Năm 1975, tờ Newsweek nhận định: "Jaws khiến khán giả khiếp sợ đến tận xương tủy". Nhà phê bình James Berardinelli bình luận: "Khi nói về thể loại phim giật gân này, chưa có bộ phim nào vượt qua được Jaws, dù rất nhiều phim đã thử. Theo thời gian, dường như ngày càng ít khả năng một tác phẩm nào đó có thể chạm đến đẳng cấp này".

Dù vậy, một số chi tiết của bộ phim có thể được cải thiện như diễn xuất của Lee Fierro trong vai bà Kintner, mẹ của cậu bé bị cá mập ăn thịt. Bà tỏ ra khá điềm tĩnh và vô cảm, mặc dù vừa nhận tin dữ về người con trai. Một số lỗi nhỏ về bối cảnh như hàng cây trụi lá dọc đường phố tiết lộ Jaws được quay vào cuối thu, không phải mùa hè như bối cảnh trong phim.