ảnh minh họa
Hàng ngàn người vẫn tiếp tục tập họp, cắm trại va huy động nhiều dụng cụ bao quanh trụ sở Chính phủ Ukraine tại thành phố Kiev, lớn tiếng kêu gọi tổng thống Viktor Yanukovytch từ chức do đã quyết định tạm ngưng ký kết thỏa thuận liên kết với EU.
Những chiêu bài đằng sau
Trong cuộc chiến "giành giật" Ukraine ngay trước thềm Hội nghị Đối tác hướng Đông tại Vilnius (Litva), cả Liên minh châu Âu (EU) và Nga đều đưa ra nhiều gói kinh tế nhằm lôi kéo quốc gia Đông Âu này.
Trong 6 quốc gia thuộc khu vực hậu Xô Viết tham gia hội nghị (5 nước kia là Armenia, Azerbaidjan, Belarus, Gruzia, Moldavia), Ukraine có đông dân số nhất (46 triệu dân) và nền kinh tế phát triển nhất. Nhưng nền kinh tế Ukraine đang đối mặt với nhiều khó khăn như suy thoái, thâm hụt thương mại lên đến 5,5% GDP, mức rủi ro tín dụng cao… Trong bối cảnh đó, cố vấn kinh tế từ điện Kremlin (Nga) - ông Serguei Glaziev thông báo Ukraine sẽ nhận được hàng loạt hợp đồng trị giá hàng chục tỉ USD trong các lĩnh vực năng lượng, không gian - vũ trụ, hạt nhân cùng các ưu đãi dưới dạng giảm và xóa nợ hay miễn thuế nhập khẩu các mặt hàng xuất xứ từ Ukraine.
Nhằm tránh lép vế trong cuộc đua với Nga, EU tuyên bố sẽ cung cấp cho Ukraine một khoản vay trị giá 610 triệu euro (827 triệu USD) và khả năng về một khoản vay trị giá 1 tỉ USD từ Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF).
Có thể thấy những ưu đãi của EU có phần lép vế so với những cam kết hào phóng từ Nga, do thực tế EU đang phải căng mình đối phó cuộc khủng hoảng khu vực. Rõ ràng, lựa chọn tạm theo Nga để nhận được những hứa hẹn với nhiều lợi ích kinh tế hơn cho Ukraine là nước đi hợp lý trước mắt.
Đòn mặc cả với Nga
Mặt khác, trong một báo cáo nghiên cứu về quan hệ EU - Nga - Ukraine, Trung tâm Nghiên cứu An ninh - Quốc phòng Razumkov đã nhận xét mối quan hệ Nga - Ukraine phát triển như hiện nay phần nhiều nhờ sự nhượng bộ từ Ukraine. Chẳng hạn, Ukraine không tìm kiếm vị trí thành viên trong Tổ chức quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO), kéo dài thời gian đồn trú cho Hạm đội Biển Đen của Nga tại Crimea - Ukraine, cho phép các doanh nghiệp Nga tham gia một số ngành kinh tế quan trọng của quốc gia… Từ tính chất quan hệ như vậy có thể thấy Tổng thống Yanukovytch đang dùng EU như một công cụ để mặc cả với Nga mà trước mắt chính là những cam kết hỗ trợ kinh tế đã nói ở trên.
Còn trong tương lai, nếu tiếp tục theo mô hình hội nhập Á - Âu của Tổng thống Putin, tiếng nói của Ukraine chắc chắn sẽ được cải thiện.
Như vậy, động thái của Ukraine lần này không chỉ cho thấy yếu tố kinh tế trong “cuộc mặc cả” giữa EU và Nga mà còn phản ánh tính chất mối quan hệ giữa Nga, EU với Ukraine.
Kế hoạch của EU có khả năng phá sản
Trả lời Reuters, Steven Blockmans - nhà phân tích tại Trung tâm nghiên cứu Chính sách châu Âu ở Brussels (Bỉ), cho biết Ukraine “là công cụ chính trong chính sách đối ngoại của EU trong việc bình ổn các khu vực xung quanh, nếu không có Ukraine thì trọng tâm chính sách sẽ không còn nữa”.
Về mặt kinh tế, nếu Ukraine nghiêng về phía Nga sẽ mang đến cho EU nhiều bất lợi. Trong năm 2010, Belarus, Kazakhstan và Nga đã đưa ra một Liên minh Thuế quan với các quy định thương mại thống nhất, đồng thời lên kế hoạch cho việc thành lập Liên minh Á - Âu vào năm 2015.
Nếu kế hoạch này thành công, trong trường hợp Ukraine vẫn tiếp tục bị “ràng buộc” với Nga thì có khả năng EU sẽ phải gặp nhiều khó khăn trong việc duy trì ảnh hưởng tại một số nước Đông Âu. Đồng thời làm suy giảm sự ảnh hưởng kinh tế, chính trị và năng lượng của EU khi Nga chắc chắn không để EU có cơ hội bước chân vào khu vực này. Hiện nay nguồn cung khí đốt ở Ukraine lại hoàn toàn phụ thuộc vào Nga, hơn 1/4 các sản phẩm của Ukraine được nhập khẩu vào Nga.Về mặt chính trị, việc kiềm chế sự ảnh hưởng của một quốc gia tại một khu vực thông qua những hiệp định thương mại như một cơ chế đòn bẩy không còn là chuyện quá xa lạ.
Đối với Nga đó là sự ngăn cản bên thứ ba như EU, Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng, ngăn chặn mối quan hệ Nga - SNG (cộng đồng các quốc gia độc lập thuộc Xô Viết cũ) trở nên lỏng lẻo. Nếu SNG tăng cường quan hệ với Nga - một đối tác vượt trội về kinh tế, quân sự, địa chính trị thì sẽ khiến các nước này trở nên phụ thuộc hoàn toàn vào Nga. Có lẽ đó mới thực sự là một trong những nguyên nhân chính khiến EU tìm mọi cách lôi kéo Ukraine.
Tuy nhiên có lẽ điều mà EU không ngờ tới chính là: nếu thất bại trong việc chọn Ukraine làm nhân vật chính trong chính sách hướng Đông lần này sẽ đồng nghĩa với kế hoạch “xoay trục” của châu Âu bị phá sản.