Thung lũng Panjshir - thành trì cuối cùng của chính phủ Afghanistan

Sau khi Taliban chiếm thủ đô Kabul hồi tuần trước và nắm quyền kiểm soát Afghanistan, thung lũng Panjshir ở phía bắc đất nước có lẽ là nơi cuối cùng mà những nỗ lực phản kháng còn bám víu được.

Khu vực này, nằm cách Kabul khoảng 150 km về phía đông bắc, giờ đây trở thành nơi trú ẩn của một số quan chức cấp cao từ chính quyền bị lật đổ, như phó tổng thống bị phế truất Amrullah Saleh hay cựu bộ trưởng quốc phòng Bismillah Mohammadi.

Saleh tuyên bố ông là quyền tổng thống sau khi cựu tổng thống Ashraf Ghani bỏ trốn khỏi đất nước.

Một tay súng Taliban tại thủ đô Kabul, Afghanistan, ngày 22/8. Ảnh: AP.

"Tôi sẽ không bao giờ, không bao giờ chịu cúi đầu trước Taliban. Tôi sẽ không bao giờ phản bội linh hồn và di sản của anh hùng Ahmad Shah Massoud, một chỉ huy, một huyền thoại và là người dẫn đường", Saleh viết trên Twitter, đề cập đến cựu lãnh đạo phong trào chống Taliban nổi tiếng của Afghanistan.

Thung lũng Panjshir nhiều lần đóng một vai trò quyết định trong lịch sử quân sự Afghanistan với vị trí địa lý đặc biệt gần như hoàn toàn ngăn cách với phần còn lại của đất nước. Lối duy nhất dẫn vào khu vực là một con đường hẹp cạnh sông Panjshir, nơi rất dễ bố trí phòng thủ.

Nổi bật với khả năng phòng thủ tự nhiên, khu vực này thuộc vùng núi Hindu Kush đã không bị rơi vào tay Taliban trong cuộc nội chiến những năm 1990 cũng như không bị Liên Xô chinh phục một thập kỷ trước đó.

Thung lũng có khoảng 150.000 dân và chủ yếu thuộc về nhóm dân tộc Tajik, trong khi phần lớn Taliban là người Pashtun. Trước khi Taliban giành quyền lực, tỉnh Panjshir đã không ít lần yêu cầu chính quyền trung ương trao cho họ nhiều quyền tự trị hơn.

Thung lũng Panjshir là một trong những vùng đất an toàn nhất Afghanistan. Lịch sử của nơi này gắn liền với Ahmad Shah Massoud, chiến binh chống Taliban vang danh nhất nước, người đã lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Taliban từ thành trì của mình trong thung lũng cho tới khi bị ám sát vào năm 2001.

Sau khi Liên Xô rút quân khỏi Afghanistan vào năm 1989, nội chiến nổ ra với chiến thắng cuối cùng về tay Taliban. Tuy nhiên, Massoud và Mặt trận Thống nhất của ông đã thành công khi không chỉ kiểm soát thung lũng Panjshir mà còn bảo vệ được gần như toàn bộ vùng đông bắc đất nước, đến tận biên giới với Trung Quốc và Tajikistan, trước Taliban.

Massoud tán thành tư tưởng Hồi giáo bảo thủ nhưng muốn xây dựng các thể chế dân chủ. Cá nhân ông tin rằng phụ nữ nên được trao vị thế bình đẳng trong xã hội. Mục tiêu của ông là thống nhất Afghanistan nơi không còn những rào cản tôn giáo, dân tộc. Tuy nhiên, tổ chức Giám sát Nhân quyền cáo buộc các binh sĩ của Massoud đã có nhiều hành vi vi phạm nhân quyền trong quãng thời gian nội chiến.

Năm 2001, Massoud bị ám sát bởi các tay súng nghi là thành viên tổ chức khủng bố al-Qaeda.

Ahmad Massoud, con trai anh hùng chống Taliban của Afghanistan Ahmad Shah Massoud. Ảnh: Reuters.

Giờ đây, Ahmad Massoud, con trai Ahmad Shah Massoud, tuyên bố sẽ đi theo "bước chân của cha".

Ahmad Massoud cho biết đang chỉ huy một lực lượng dân quân trong thung lũng. Những người này là các cựu đặc nhiệm Afghanistan và các binh sĩ quân đội "ghê tởm trước hành vi đầu hàng của những tướng lĩnh chỉ huy".

Các bức ảnh trên mạng xã hội cho thấy cựu tổng thống Saleh từng gặp Massoud và cả hai dường như đang tập hợp lực lượng để xây dựng một phong trào du kích chống Taliban.

Massoud cũng kêu gọi Mỹ cung cấp cho mình đạn dược để chiến đấu. Trong bài viết đăng trên tờ Washington Post ngày 18/8, Ahmad Massoud nói "Mỹ vẫn có thể là một nguồn ủng hộ dân chủ tuyệt vời" bằng cách hỗ trợ lực lượng do ông dẫn dắt.

"Hôm nay, tôi viết từ thung lũng Panjshir, sẵn sàng đi theo bước chân của cha mình, với các chiến binh mujahideen, những người sẵn sàng một lần nữa đứng lên chống lại Taliban", Massoud tuyên bố.

Nga hôm 19/8 cũng nhấn mạnh một phong trào phản kháng đang hình thành ở thung lũng Panjshir do Saleh và Massoud dẫn dắt. "Taliban chưa kiểm soát toàn bộ lãnh thổ Afghanistan", Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho biết.

Tuy nhiên, không rõ phong trào chống Taliban này mạnh đến mức nào và những người cầm quyền mới ở Kabul sẽ phản ứng ra sao.

Vị trí khu vực Panjshir. Đồ họa: BBC.

"Nếu Taliban giữ lời, thung lũng Panjshir sẽ an toàn bởi chiến tranh đã chấm dứt ở Afghanistan. Taliban đã cam kết ngừng sử dụng vũ lực, điều này ngụ ý rằng họ sẽ để yên cho các khu vực không do Taliban kiểm soát. Nhưng chúng ta sẽ phải chờ xem", Michael Kugelman, chuyên gia về Nam Á tại Trung tâm Wilson, trụ sở ở Washington, nhận định. "Nhưng nếu một cuộc kháng chiến quân sự có tổ chức hình thành trong khu vực, tôi không nghĩ Taliban sẽ để yên. Nếu họ hành động, họ sẽ chiến thắng nhanh chóng và dễ dàng".