Thuật hùng biện - 'vũ khí' lợi hại của Tổng thống Ukraine

Ông Zelensky đã có các bài phát biểu trước quốc hội của hơn 10 nước trong những tuần qua. Phát biểu qua video trực tuyến từ thủ đô Kiev đang bị bao vây, Tổng thống Ukraine hay mặc áo phông màu xanh lá, để râu và thường kết thúc bài diễn văn của mình bằng cách giơ nắm tay siết chặt. Khi tiếng vỗ tay vang lên, ông cũng biến mất khỏi màn hình.

"Ông ấy biết làm thế nào để thể hiện tinh thần quốc gia. Không chỉ trong bài diễn văn, mà còn thông qua cách ông ấy xuất hiện, trong bối cảnh, nơi ông ấy phát biểu", chuyên gia Jonathan Eyal thuộc viện Các quân chủng thống nhất Hoàng gia Anh (RUSI) bình luận.

Điều chỉnh các bài diễn văn cho phù hợp

Theo BBC, các bài diễn văn của ông Zelensky có một mục đích cấp bách duy nhất là thu hút sự ủng hộ của quốc tế. Ông thực hiện điều đó với một loạt thông điệp được điều chỉnh phù hợp. 

Ông Zelensky phát biểu trực tuyến trước Quốc hội Pháp ngày 23/3. Ảnh: Politico

Từ sự sụp đổ của Bức tường Berlin tới các vụ tấn công khủ‌ng b‌ố vào New York và Washington ngày 11/9/2001, ông Zelensky đã đề cập đến những sự kiện gây chấn động, tiêu biểu ở mỗi quốc gia. Tại Paris ngày 23/3, lãnh đạo Kiev đã trích dẫn khẩu hiệu "tự do, bình đẳng, bác ái" của nước Pháp. Còn ở Nhật, ông nhắc đến bóng ma của thảm họa hạt nhân.

Ông Zelensky không lãng phí thời gian mà luôn đi thẳng vào vấn đề. Trong 1 - 2 phút phát biểu trước các nhà lập pháp ở London hôm 3/3, ông đã so sánh 13 ngày chiến tranh của Ukraine với trận chiến của người Anh trong Thế chiến thứ hai.

Sau khi trích lời đại thi hào Shakespeare (tồn tại hay không tồn tại), ông Zelensky dẫn lại cả phát biểu của cố Thủ tướng Winston Churchill. Ông Zelensky không nêu hẳn tên nhà lãnh đạo Anh thời chiến nhưng ý nhị thay đổi một chút bài diễn văn nổi tiếng của ông Churchill vào ngày 4/6/1940 để phù hợp với địa lý Ukraine. 

Các nghị sĩ Anh chăm chú theo dõi ông Zelensky phát biểu trực tiếp từ Kiev, thông qua đường kết nối video hôm 3/3. Ảnh: WSJ

"Chúng tôi sẽ chiến đấu trong rừng, trên cánh đồng, trên bờ biển, trong thành phố và làng mạc, trên đường phố, chúng tôi sẽ chiến đấu trên đồi", người đứng đầu Kiev nói. Trong bài diễn văn trước Quốc hội Anh, Tổng thống Ukraine cũng đưa vào lời lẽ cứng rắn. Ông không ngại chỉ trích phương Tây vì những gì ông coi là thất bại trong việc hỗ trợ Ukraine.

Thuật hùng biện khơi dậy nỗi xấu hổ

"Trong mỗi bài diễn văn, ông ấy nói về bạn thuộc loại người nào? Bạn là người của quốc gia nào? Nếu bạn không theo kịp thời khắc này, bạn sẽ phải xấu hổ", Nomi Claire Lazar, giáo sư về các vấn đề công và quốc tế tại Đại học Ottawa phân tích. 

Tổng thống Ukraine kêu gọi Washington lập vùng cấm bay, viện trợ thêm vũ khí cho Kiev và tăng cường trừng phạt Nga trong bài phát biểu trước Quốc hội Mỹ ngày 16/3. Ảnh: Reuters 

Trong bài diễn văn trước Quốc hội Mỹ, ông Zelensky có nhắc đến các sự kiện Trân Châu Cảng, Martin Luther King và núi Rushmore, nhưng cũng trách cứ khán giả của mình bằng ngôn ngữ không theo lối ngoại giao một cách rõ ràng: "Chúng tôi yêu cầu phản ứng, phản ứng trước khủ‌ng b‌ố. Điều này có phải là đòi hỏi quá nhiều?".

Phát biểu trước Hạ viện Italia ngày 22/3, Tổng thống Zelensky một lần nữa nhờ cậy đến cách khơi dậy nỗi xấu hổ của các khán giả khi chỉ ra rằng các thành viên trong nội các của Tổng thống Nga Putin rất thích đi nghỉ dưỡng ở quốc gia hình chiếc ủng.

"Bạn không thể đi vào các cơ quan lập pháp nước ngoài và nói họ thật đáng xấu hổ, trừ khi bạn đã tự coi mình như một quan tòa về đạo đức", giáo sư Lazar nhận xét.

Từ quan điểm độc đáo của mình, là nhà lãnh đạo của đất nước đang bị tấn công, có lẽ hiểu rằng ông Zelensky cảm thấy cần phải rũ bỏ bất kỳ dấu hiệu tự mãn nào khỏi những người đang lắng nghe ông. Chuyên gia Orysia Lutsevych thuộc viện Nghiên cứu quốc tế Hoàng gia Anh Chatham House tin, các bài diễn văn còn cho thấy "một chút thất vọng" ở ông Zelensky và các trợ lý.

Sự đón nhận

Với mỗi bài phát biểu, do phụ tá thân cận Dmytro Litvin cùng soạn, ông Zelensky có một lượng khán giả bất đắc dĩ. Đó là các chính trị gia bị kíc‌h thí‌ch bởi lời hùng biện không theo thông lệ và thẳng thắn của ông, cũng như cố gắng tập trung vào "sự tức giận hết sức chính nghĩa" của nhà lãnh đạo Ukraine.

Các nghị sĩ Canada vỗ tay sau khi ông Zelensky kết thúc bài phát biểu trực tuyến trước quốc hội nước này. Ảnh: NYT

Hơn thế nữa, ông Zelensky cũng đang lên tiếng vì người dân Ukraine và đang đề cập đến họ. Ông nói bằng tiếng Ukraine và tránh xa những bộ vest chau chuốt thường gắn với bối cảnh chính trị. Đó là một sự thay đổi khác thường đối với một chính trị gia từng có tỷ lệ tín nhiệm giảm trong nhiều tháng trước khi Nga phát động chiến dịch tấn công quân sự vào Ukraine ngày 24/2.

Cho đến trước cuộc chiến, quá khứ từng là diễn viên hài thường dường như là một trở ngại đối với Zelensky trên cương vị lãnh đạo chính phủ. Tuy nhiên, khi chiến sự nổ ra, nó đột nhiên trở thành một tài sản, giúp ông kết nối với những người lắng nghe bằng cách khiến họ phấn khích.

Các bài phát biểu của ông Zelensky, với thông điệp đơn giản và không màu mè "Hãy làm nhiều hơn nữa để giúp đỡ Ukraine" nhằm hướng đến đối tượng khán giả cuối cùng là công chúng ở phương Tây. "Ông ấy đang cố gắng tạo ra loại áp lực từ bên dưới. Áp lực trong nước lên các chính phủ, điều đặc biệt quan trọng, vì những gì ông ấy đề nghị hỗ trợ thực sự rất tốn kém", giáo sư Lazar bình luận.
 

Sắp đặt chương trình nghị sự

Ông Zelensky không xúc tiến các chuyến công du trực tuyến đến các cơ quan lập pháp trên thế giới chỉ đơn thuần để gây thiện cảm. Thực tế giao tranh cho thấy, Ukraine không thể chống lại các lực lượng Nga nếu thiếu sự hỗ trợ quân sự to lớn và lâu dài từ các đồng minh phương Tây.

Suốt nhiều tuần, ông Zelensky đã yêu cầu NATO thiết lập vùng cấm bay trên lãnh thổ Ukraine. Theo một số nhà phân tích, lãnh đạo Kiev dường như biết rõ yêu cầu đó sẽ không được đáp ứng, nhưng ông có thể nhận được điều tốt nhất tiếp theo. "Đây có thể là chiến lược", chuyên gia Lutsevych nhận định.

Ông Zelensky phát biểu trước Hạ viện Đức ngày 17/3. Ảnh: Reuters

Andriy Yermak, Chánh văn phòng của ông Zelensky ngày 22/3 từng đề cập đến các giải pháp thay thế cho vùng cấm bay: "Hãy thực thi vùng cấm bay hoặc cung cấp cho chúng tôi các hệ thống phòng không đáng tin cậy".

Các nỗ lực nhằm cải thiện hệ thống phòng không của Ukraine đã và đang được thực hiện. Mỹ được cho là đang cân nhắc cung cấp các hệ thống cũ, có từ thời Liên Xô nhưng vẫn còn hiệu quả cho Kiev.

Một số nhà phân tích tin, cách tiếp cận không ngừng nghỉ của ông Zelensky đang phát huy hiệu quả. Việc các nhà lãnh đạo phương Tây cuối tháng 3 đã tổ chức các cuộc họp thượng đỉnh khẩn cấp bàn về căng thẳng chiến sự Nga - Ukraine cũng như đưa ra những cam kết bổ sung viện trợ quân sự cho Kiev kể từ đó đã cho thấy rõ điều này.