Nhìn lại nguồn cơn xung đột Nga - Ukraine

Quá trình hướng đông của NATO

Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, ngày càng nhiều nước ở Đông Âu gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), thúc đẩy liên minh mở rộng dần về phía đông. Ba nước cộng hòa vùng Baltic từng thuộc Liên Xô, gồm Estonia, Latvia và Litva, đã tham gia khối quân sự này năm 2004, bất chấp sự phản đối của Nga.

Năm 2008, NATO bày tỏ ý định trao tư cách thành viên cho Ukraine vào một ngày nào đó trong tương lai xa. Nga coi đây là hành động vượt lằn ranh đỏ, đe dọa an ninh của nước này.

Quá trình mở rộng của NATO tại châu Âu sau Chiến tranh Lạnh. Đồ họa: CNN.

Đối với Tổng thống Nga Vladimir Putin, sự mở rộng về phía đông của NATO là mối đe dọa hiện hữu và viễn cảnh Ukraine gia nhập liên minh quân sự của phương Tây là "hành vi thù địch". Ông từng nhấn mạnh quan điểm "Ukraine không chỉ là quốc gia láng giềng, mà là một phần không thể thiếu trong lịch sử, văn hóa và tinh thần của Nga".

Nga cuối năm ngoái công bố 8 đề xuất an ninh với phương Tây, trong đó yêu cầu NATO rút toàn bộ binh sĩ và vũ khí khỏi những nước gia nhập liên minh sau năm 1997, gồm Ba Lan, Estonia, Litva, Latvia và các nước vùng Balkan. Moskva cũng muốn NATO ngừng mở rộng về phía đông, không kết nạp Ukraine vào khối và không diễn tập quân sự tại Ukraine, Đông Âu, Trung Á và các nước vùng Kavkaz nếu chưa có sự đồng thuận từ Nga.

Tuy nhiên, Mỹ và các đồng minh thuộc NATO thẳng thừng từ chối những đề xuất an ninh mà Nga cho là "cốt lõi", chỉ đồng ý thảo luận một số vấn đề như kiểm soát tên lửa tại châu Âu. Theo chính sách mở cửa của NATO, bất cứ quốc gia châu Âu nào sẵn sàng thực hiện những cam kết và nghĩa vụ thành viên đều được hoan nghênh gia nhập liên minh.

Nga sáp nhập bán đảo Crimea

Đầu năm 2014, các cuộc biểu tình quy mô lớn tại thủ đô Kiev của Ukraine dẫn đến làn sóng bạo lực lật đổ tổng thống thân Nga lúc đó là Viktor Yanukovych, sau khi ông từ chối ký một thỏa thuận chính trị và thương mại lịch sử với Liên minh châu Âu (EU).

Ngay sau khi chính quyền Yanukovych sụp đổ, Nga triển khai lực lượng tới Crimea và tổ chức trưng cầu dân ý, sáp nhập bán đảo vào lãnh thổ, đồng thời hậu thuẫn phong trào ly khai ở miền đông Ukraine, giúp lực lượng này giành quyền kiểm soát một phần vùng Donbass dọc biên giới phía đông nam giữa Ukraine và Nga.

Vị trí bán đảo Crimea và khu vực do phe ly khai Ukraine kiểm soát. Đồ họa: CNN.

Các cuộc đụng độ dữ dội giữa quân đội chính phủ Ukraine và phe ly khai diễn ra sau đó. Bất chấp lệnh ngừng bắn theo thỏa thuận hòa bình Minsk hồi năm 2015, căng thẳng trên tiền tuyến giữa hai bên vẫn không hạ nhiệt.

Căng thẳng gia tăng

Trong 8 năm kể từ đó, Nga bị cáo buộc hỗ trợ lực lượng ly khai ở Donbass và tăng cường gây sức ép với Ukraine. Căng thẳng trên thực địa gia tăng từ cuối năm ngoái, khi Nga được cho là đã tập trung hơn 150.000 binh sĩ cùng các khí tài ngay sát Ukraine.

Mỹ và các đồng minh phương Tây từ đầu tháng 2 liên tục cáo buộc Nga chuẩn bị "chiến dịch tạo cớ tấn công Ukraine", đồng thời thúc đẩy nỗ lực ngoại giao con thoi nhằm tháo ngòi nổ khủng hoảng.

Quân đội Nga hiện diện gần biên giới với Ukraine tính đến ngày 11/2. Đồ họa: CNN.

Giữa bối cảnh tình hình biên giới Ukraine ngày càng căng thẳng, NATO đã tăng cường khả năng sẵn sàng của lực lượng phản ứng nhanh, trong khi các nước thành viên cũng đặt binh sĩ vào trạng thái sẵn sàng và triển khai các tiểu đoàn, máy bay và tàu chiến để bảo vệ những quốc gia thuộc NATO trong khu vực.

Lực lượng NATO ở phía đông (số liệu tính đến ngày 9/2). Đồ họa: CNN.

Chiến dịch quân sự của Nga

Ngày 21/2, Tổng thống Putin tuyên bố công nhận độc lập của hai nước cộng hòa tự xưng Donetsk và Lugansk (DNR và LNR) thuộc vùng Donbass, miền đông Ukraine, đồng thời chỉ đạo Bộ Quốc phòng Nga triển khai quân tới đây để "gìn giữ hòa bình".

Vùng lãnh thổ được ông Putin công nhận mở rộng ra bên ngoài khu vực do lực lượng ly khai kiểm soát, làm dấy lên suy đoán về ý định đưa quân vào Ukraine của Nga.

Khu vực phe ly khai kiểm soát ở miền đông Ukraine. Đồ họa: CNN.

Vài giờ trước rạng sáng ngày 24/2, Nga bắt đầu chiến dịch quân sự tại Ukraine với loạt vụ tấn công bằng tên lửa và pháo tầm xa. Bản đồ dưới đây cho thấy vị trí những vụ nổ và tấn công đã được báo cáo tính đến tối 24/2, trong đó có những thành phố lớn như thủ đô Kiev, Kharkiv ở phía đông và Odessa ở phía nam Ukraine.

Đến rạng sáng 26/2, các lực lượng vũ trang Ukraine thông báo đang giao tranh ác liệt xung quanh Vasylkiv, thành phố cách Kiev khoảng 28 km về phía nam. Các lực lượng Nga đang tiến về Kiev từ cả phía bắc và phía đông. Tổng thống Volodymyr Zelensky cảnh báo đây là quãng thời gian "khó khăn nhất" với Ukraine.

Vị trí các vụ nổ và tấn công được báo cáo tại Ukraine tính đến 15h45 ngày 25/2 (giờ địa phương). Đồ họa: CNN.​