Liên minh cầm quyền của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe ngày 1.4 đã quyết định nới lệnh cấm bán vũ khí, một động thái có thể không vừa lòng dân và có thể tạo căng thẳng mới với Trung Quốc.
ảnh minh họa
Theo Reuters, việc lần đầu tiên nới lệnh cấm chuyển nhượng vũ khí từ 40 năm nay là một nỗ lực kích thích công nghiệp quốc phòng nội địa và củng cố quan hệ với các nước đồng minh của ông Abe, người đang tìm cách tăng cường an ninh quốc gia, do có sự lo ngại khát vọng quân sự của Trung Quốc cùng vụ tranh chấp chủ quyền biển đảo ở vùng biển bắc Trung Quốc.
Theo Hiến pháp yêu chuộng hòa bình ký sau Thế chiến 2, Nhật Bản có “3 nguyên tắc về chuyển nhượng vũ khí” hồi năm 1967, gồm cấm bán vũ khí cho các quốc gia theo chủ nghĩa Cộng sản, hoặc các nước có xung đột quốc tế hoặc đang chịu lệnh cấm vận của Hội đồng bảo an Liên Hiệp Quốc, như cấm xuất khẩu vũ khí cho CHDCND Triều Tiên và Iran.
Nhưng Tokyo nói họ tiếp tục giữ 3 nguyên tắc này, nhấn mạnh Nhật vẫn là quốc gia yêu chuộng hòa bình, xem xét kỹ mỗi trường hợp trước khi quyết định có nên xuất khẩu vũ khí hay không. Đây là động thái trấn an các nước láng giềng rằng Nhật không tính trở thành một siêu cường quân sự. Ngay cả với chủ trương mới, Nhật chủ yếu tập trung vào các phương tiện quốc phòng không gây sát thương như tàu tuần tra, máy dò mìn. Họ cũng nói không có kế hoạch xuất khẩu các loại vũ khí như xe tăng, máy bay chiến đấu.
Bên cạnh việc nới lệnh cấm xuất khẩu vũ khí này, năm ngoái ông Abe cũng nâng mức chi quốc phòng (lần đầu tiên sau 11 năm) và dự tính dở bỏ lệnh cấm thi hành quyền tự vệ tập thể, hoặc giúp đỡ một đồng minh.
Các động thái này, cùng việc ông Abe hồi tháng 12.2013 thăm Đền Yasukuni, nơi bị xem là biểu tượng sự hiếu chiến của thời quân phiệt Nhật, đã khiến Trung Quốc chỉ trích Nhật đang muốn trở lại thời chủ nghĩa quân phiệt (vốn kết thúc sau Thế chiến 2). Mối quan hệ Nhật- Trung hiện căng thẳng do tranh chấp lãnh thổ một nhóm quần đảo ở phía đông Trung Quốc. Nên quyết định của Tokyo chắc chắn càng làm Bắc Kinh phẫn nộ, do Trung Quốc vẫn còn nhớ thời quân phiệt của Nhật Bản.
Bắc Kinh đã chỉ trích kế hoạch xuất khẩu vũ khí của Nhật Bản, sau khi Hội đồng an ninh quốc gia Nhật Bản (NSS) hồi tháng 12.2013 kêu gọi tăng cường công nghiệp quốc phòng. Tân Hoa Xã trong bài bình luận ngày 28.2 đã viết: “Động thái này nhằm bào mòn hình ảnh quốc gia hòa bình của Nhật Bản, làm tăng sự bất tín trong khu vực và làm leo thang xung đột quốc tế”.
Môt thăm dò ngày 22, 23.2 của hãng tin Kyodo cho biết: 67 % người Nhật được hỏi phản đối nới lỏng lệnh cấm xuất khẩu vũ khí. Nhưng Giáo sư Heigo Sato của trường đại học Takushoku nói: “Điều đó có lợi cho các công ty Nhật, họ có thể tham gia cùng phát triển và sản xuất cũng như tiếp cận được các công nghệ tiên tiến của quốc tế. Nếu bạn sống trong một ngôi chợ đóng cửa, như công nghiệp quốc phòng Nhật, rõ ràng bạn bị tụt hậu về sự phát triển công nghệ”.
Việc tự cấm vận xuất khẩu vũ khí từng khiến các nhà thầu quốc phòng Nhật -như Mitsubishi Heavy Industries, Kawasaki Heavy Industries và IHI phải đứng ngoài các thị trường nước ngoài và khiến họ khó giảm chi phí và tiếp cận sự phát triển công nghệ. Ngân sách quốc phòng Nhật đã giảm suốt một thập niên đến năm 2012, làm dấy lên lo ngại rằng một số nhà sản xuất vũ khí nhỏ có thể bị mất chốn làm ăn.
Việc nới lỏng lệnh cấm sẽ cho phép Nhật Bản kiếm ra tiền từ nhu cầu trang bị vũ khí ngày càng tăng ở châu Á, vốn đã giúp vũ khí xuất khẩu của Hàn Quốc đạt doanh số kỷ lục 3,4 tỷ USD năm 2013, nhiều hơn năm 2006 những 14 lần, theo cơ quan hậu cần quốc phòng Hàn Quốc.
Hiện các công ty Mitsubishi Heavy Industries Ltd, Kawasaki Heavy Industries Ltd, Mitsubishi Electric Corp và Nippon Electric Company là những nhà thầu lớn nhất của Bộ Quốc phòng Nhật Bản. Mitsubishi sản xuất tàu chiến, tàu ngầm, xe tăng, máy bay và tên lửa, còn Kawasaki sản xuất máy bay tuần duyên, trực thăng và động cơ máy bay. Mitsubishi Heavy cũng liên quan chương trình sản xuất máy bay chiến đấu F-35 của hãng Lockheed Martin (Mỹ).