NATO hướng trọng tâm về Biển Đen

Từ lâu đã trở thành điểm nóng tranh chấp khu vực, Biển Đen giờ đây thành đấu trường trong cuộc chiến Nga - Ukraine, hai quốc gia nằm bên vùng biển này. Bán đảo Crimea, nơi Moskva sáp nhập năm 2014, là nơi đặt Hạm đội Biển Đen của Nga.

Gruzia, nơi Nga tiến hành chiến dịch quân sự năm 2008, nằm ở rìa đông Biển Đen. Một số thành viên NATO như Romania, Bulgaria và Thổ Nhĩ Kỳ nằm ở bờ tây và bờ nam, trong đó Ankara kiểm soát các tuyến hàng hải nối Biển Đen với Địa Trung Hải. Các tàu dầu từ vùng Kavkaz và Trung Á tới châu Âu đều phải đi qua Biển Đen.

Nhiều chính trị gia và chuyên gia địa chính trị ở Mỹ và châu Âu cho rằng NATO cần quan tâm tới khu vực này hơn. Tầm quan trọng của Biển Đen lần đầu được thể hiện trong chiến lược dài hạn của NATO tại hội nghị thượng đỉnh thường niên của khối hồi tháng 6.

"Biển Đen rất quan trọng với an ninh NATO do là nơi giao nhau của nhiều đồng minh, đối tác và đối thủ, cũng như có các mỏ khí lớn, các tuyến vận chuyển ngũ cốc quan trọng và cuộc chiến đang diễn ra ở Ukraine", đô đốc Mỹ về hưu James Stavridis nói.

Tàu chiến Nga đi qua eo biển Bosphorus, Thổ Nhĩ Kỳ trên đường tới Biển Đen hồi tháng 4/2021. Ảnh: Reuters.

Khi phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine hồi tháng 2, Moskva đã tìm cách phong tỏa các cảng trọng yếu của Kiev ven bờ Biển Đen, sử dụng vùng biển này để phóng tên lửa vào Odessa và các thành phố khác của Ukraine.

Ukraine được cho là đã phóng tên lửa đánh chìm soái hạm Moskva của Hạm đội Biển Đen, tấn công các tàu tiếp tế để giành lại Đảo Rắn, vị trí chiến lược trên biển mà Nga kiểm soát hồi đầu chiến dịch. Đòn tập kích của Ukraine đã buộc Nga di chuyển phần lớn Hạm đội Biển Đen tới các địa điểm xa hơn ở Crimea hoặc trên biển.

Hồi tháng 10, Nga cáo buộc Ukraine tấn công khiến cây cầu chiến lược bắc qua eo biển Kerch bị sập hai nhịp, cản trở tuyến hậu cần nối bán đảo Crimea.

Tuy nhiên, Mỹ và đồng minh từ lâu ngần ngại thách thức Nga ở Biển Đen, một phần do lo ngại rằng xung đột leo thang ở vùng biển này có thể kéo Mỹ và NATO vào cuộc chiến, theo các quan chức Mỹ.

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg hôm 29/11 nói rằng Biển Đen có ý nghĩa chiến lược với NATO và liên minh đã tăng hiện diện ở khu vực kể từ 2015. Các thành viên gồm Pháp và Mỹ thường xuyên tuần tra khu vực bằng máy bay trinh sát. Pháp gần đây dẫn đầu cuộc tập trận trên không của NATO ở vùng biển này.

Trước xung đột, các quốc gia NATO không giáp Biển Đen thường xuyên điều tàu chiến tuần tra vùng biển này. Song tình hình đã thay đổi khi Thổ Nhĩ Kỳ hồi đầu xung đột quyết định đóng cửa eo biển giữa Địa Trung Hải và Biển Đen với bất kỳ tàu chiến của nước nào không có cảng biển ở đó.

Động thái của Thổ Nhĩ Kỳ đã ngăn Nga đưa thêm tàu chiến từ các hạm đội khác tới Biển Đen, nhưng cũng ngăn cản hầu hết các nước NATO đưa chiến hạm đến đây. Điều này đã khiến một số thành viên liên minh bất bình.

Giới chức Mỹ từ chối thảo luận về các lựa chọn của NATO để củng cố vị thế liên minh hoặc làm suy giảm vị thế của Nga ở Biển Đen, nói rằng Moskva có khả năng chấm dứt cuộc chiến sớm và đây là bước để khôi phục an ninh khu vực.

Giới phân tích nói các cuộc tấn công của Ukraine vào Hạm đội Biển Đen và căn cứ hải quân ở Sevastopol dường như đã ảnh hưởng tới năng lực của hải quân Nga. Tuy nhiên, họ thêm rằng điều đó không có nghĩa là Biển Đen đã an toàn hơn. Thành công của quân đội Ukraine ở Kiev, Kharkov và Kherson đã đẩy cuộc xung đột ra "ven Biển Đen", theo một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ.

Một số thành viên quốc hội Mỹ chỉ trích Nhà Trắng và Lầu Năm Góc không triển khai tàu chiến ở Biển Đen trước khi Thổ Nhĩ Kỳ phong tỏa các eo biển trọng yếu, đặc biệt khi Washington có tin tình báo sớm rằng Nga sẽ mở chiến dịch quân sự ở Ukraine.

"Thật không may khi tất cả tàu chiến phương Tây đều đã rời Biển Đen", thượng nghị sĩ Jeanne Shaheen, người cùng với thượng nghị sĩ Mitt Romney hồi tháng 7 trình dự luật lưỡng đảng buộc chính quyền Mỹ phải xây dựng chiến lược Biển Đen, nói.

Chiến lược an ninh quốc gia được chính quyền ông Biden công bố hồi tháng 10 tập trung vào mối đe dọa tương lai của Trung Quốc với Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, nhưng không đề cập tới Biển Đen.

"Cách để bảo vệ Biển Đen là không phớt lờ nó, nhưng tôi e chúng tôi đang làm điều ngược lại", đô đốc Mỹ về hưu James Foggo, người từng chỉ huy hạm đội 6 đóng quân ở Italy, nói.

Nga vẫn là mối quan tâm hàng đầu của NATO ở khu vực Biển Đen. Thượng nghị sĩ Mỹ Roger Wicker hối thúc Tổng thống Biden gây sức ép để Thổ Nhĩ Kỳ cho phép một số tàu khu trục NATO tiến vào Biển Đen, nhằm giảm thiểu mối đe dọa từ các tàu ngầm Nga đang phóng tên lửa vào Ukraine và gây lo ngại cho các tuyến vận chuyển hàng hóa qua vùng biển này.

"Các tàu khu trục đủ nhỏ để Thổ Nhĩ Kỳ có thể xem xét cho phép chúng vào Biển Đen", Wicker nói. "Chúng tôi đang nghiên cứu cách thức thuyết phục Thổ Nhĩ Kỳ".

Vị trí Biển Đen. Đồ họa: Washington Post.

Nhưng rất ít người cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ cho tàu chiến NATO vào Biển Đen. Là một thành viên NATO, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ ấp ủ nhiều tham vọng riêng trong khu vực và nỗ lực tìm kiếm vai trò trung gian trong xung đột Ukraine.

"Chúng tôi sẽ tiếp tục hoạt động như bên cung cấp an ninh và ổn định ở các khu vực xung đột", Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu nói.

Một cách để thúc đẩy hiện diện của NATO ở Biển Đen là điều các đơn vị rà quét thủy lôi, gồm cả tàu và máy bay, tới đây, theo Foggo, chuyên gia tại Trung tâm Chiến lược Hàng hải Mỹ. Mỹ cũng có thể hỗ trợ Romania phát triển tên lửa chống hạm tiên tiến và đàm phán với các quốc gia trong khu vực về sử dụng tàu chiến trên sông Danube đổ vào Biển Đen.

Các chuyên gia cho rằng đây là chiến lược quan trọng ngay cả khi xung đột Ukraine kết thúc, bởi an ninh Biển Đen vẫn sẽ là trọng tâm của NATO trong tương lai.

"Khi cuộc đàm phán hậu xung đột bắt đầu, những vấn đề liên quan đến Biển Đen như lãnh hải, các tuyến liên lạc trên biển và quyền tiếp cận cảng biển vẫn sẽ gây nhiều tranh cãi và khó giải quyết", chuyên gia Stavridis nói.