Mỹ nỗ lực giải tỏa căng thẳng vụ rơi tên lửa ở Ba Lan

Đến 5h30 sáng ở Bali, nơi các lãnh đạo thế giới đang tham dự hội nghị thượng đỉnh G20, Tổng thống Joe Biden, vẫn mặc áo phông và quần kaki, đang nói chuyện điện thoại với người đồng cấp Ba Lan Andrzej Duda để làm rõ nơi tên lửa thực sự được bắn ra, thông tin quan trọng nhất lúc bấy giờ, CNN dẫn lời các quan chức Mỹ trong đoàn tháp tùng cho hay.

Nếu tên lửa do Nga khai hỏa, đây sẽ là cuộc tấn công của Moskva nhằm vào một thành viên NATO, tiềm ẩn nguy cơ làm bùng phát xung đột toàn diện giữa Nga và liên minh quân sự 30 nước.

Ngoại trưởng Antony Blinken, người tháp tùng Tổng thống Biden đến Bali, cũng được thông báo lúc 4h sáng về vụ nổ ở Ba Lan, một quan chức Mỹ giấu tên cho biết.

Tổng thống Mỹ Joe Biden thông báo về tình hình ở Ba Lan sau cuộc gặp với các lãnh đạo G7 và châu Âu bên lề hội nghị thượng đỉnh G20 tại Bali, Indonesia, ngày 16/11. Ảnh: AFP.

Ông Blinken và cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan lập tức thiết lập đường dây thảo luận với các đối tác ở Ba Lan và tham gia cùng Tổng thống Biden trong cuộc điện đàm với Tổng thống Duda sau đó.

Các nguồn tin cho biết giới chức Ba Lan lần đầu tiên nghe tin về một vụ nổ ở ngôi làng Przewodow gần biên giới phía đông vào khoảng 10h ngày 15/11, tức 23h theo giờ Indonesia. Thông tin bắt đầu được công khai và truyền cho các đồng minh bằng thông báo ngắn gọn vào khoảng 13h, tức 2h sáng 16/11 ở Bali.

Sau buổi sáng, các quan chức Mỹ kiểm tra hệ thống vệ tinh của mình và dần xác định được rằng tên lửa rơi xuống Ba Lan nhiều khả năng xuất phát từ Ukraine, có thể do lực lượng phòng không nước này khai hỏa.

Tổng thống Biden là người đầu tiên giải tỏa bầu không khí căng thẳng khi thông báo trước các phóng viên rằng thông tin ban đầu cho thấy tên lửa "ít có khả năng được phóng từ Nga".

Một quan chức Mỹ cho hay trái ngược với những lo ngại tồi tệ nhất ban đầu của họ, thông tin tình báo sơ bộ cho thấy Nga không cố tình tấn công vào Ba Lan. Nhưng đối với Tổng thống Biden và các cố vấn của ông, sự việc vẫn đại diện cho một tình huống họ đã lo sợ từ lâu: Một cuộc tấn công không chủ ý nhằm vào lãnh thổ thành viên NATO có thể gây hậu quả khôn lường.

Với mức độ phức tạp của tình hình, đội ngũ cố vấn của Tổng thống Biden kêu gọi tất cả các bên bình tĩnh, trong đó có cả các quan chức Ukraine.

Khoảng một giờ sau khi tin tức về sự việc được Ba Lan công bố, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tuyên bố trong bài phát biểu hàng đêm của mình rằng "tên lửa Nga đã bắn trúng Ba Lan", gọi đó là "một hành động leo thang nguy hiểm" cần phải có phản ứng đáp trả.

Cố vấn an ninh Nhà Trắng Sullivan nhanh chóng gọi cho văn phòng Tổng thống Zelensky ngay sau những bình luận này, kêu gọi giới chức Ukraine cân nhắc kỹ lưỡng hơn cách họ đề cập đến sự việc, các nguồn tin am hiểu vấn đề cho hay.

Hình ảnh được cho là hiện trường vụ nổ ở ngôi làng biên giới của Ba Lan ngày 15/11. Ảnh: Twitter/Polski Serwis Pożarniczy.

Một quan chức chính quyền Biden cho biết Mỹ và Ba Lan đã nhanh chóng đồng ý phối hợp chặt chẽ với nhau trong cuộc điều tra về vụ nổ tên lửa và giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) Bill Burns đã gặp Tổng thống Duda tại Warsaw ngay trong tối 16/11. Chỉ vài tiếng trước, ông Burns vừa phải xuống hầm trú ẩn trong Đại sứ quán Mỹ ở thủ đô Kiev, Ukraine, khi tên lửa Nga dội xuống thành phố.

Dù vậy, sự việc dường như đã hé lộ một số rạn nứt trong mối quan hệ đồng minh giữa phương Tây và Ukraine.

Tổng thống Biden và Duda giờ đây đều công khai nói rằng tên lửa nhiều khả năng được phóng từ hệ thống phòng không của Ukraine. Tuy nhiên, Tổng thống Zelensky vẫn bác bỏ, điều khiến nhiều quan chức ở Ba Lan cảm thấy thất vọng, các nguồn tin cho hay.

Mặc dù Tổng thống Biden đã nói chuyện với người đồng cấp Ba Lan và Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg về sự cố, đồng thời tổ chức họp khẩn cấp với các lãnh đạo G20 ở Bali, tới chiều 16/11, ông vẫn không trao đổi trực tiếp với Tổng thống Zelensky, theo một nguồn thạo tin. Thay vào đó, ông Sullivan chỉ thảo luận với chánh văn phòng của Tổng thống Zelensky vài giờ sau vụ nổ ở Ba Lan và Ngoại trưởng Blinken có một cuộc điện đàm với người đồng cấp Ukraine Dmytro Kuleba.

Ukraine đã yêu cầu được tham gia nhóm điều tra gồm các quan chức Mỹ và Ba Lan, song chưa được chấp thuận.

Tại Washington ngày 15/11, Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin đang có cuộc họp với Thứ trưởng Quốc phòng Kathleen Hicks và Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ Mark Milley thì một trợ lý bước vào, mang theo tin tức về vụ nổ ở Ba Lan. Cả ba ông không lâu sau đó đều gọi cho các đối tác Ba Lan.

Khoảng 14h, một cuộc họp báo dự kiến được người phát ngôn Lầu Năm Góc Pat Ryder tiến hành. Nhưng lúc bấy giờ, các quan chức Bộ Quốc phòng Mỹ mới chỉ nghe sự việc qua truyền thông và Lầu Năm Góc không có gì để chứng minh rằng tên lửa Nga đã nhắm vào lãnh thổ NATO.

Các quan chức Lầu Năm Góc phải cân nhắc xem liệu có nên tiếp tục tổ chức họp báo và đề cập thông tin nhạy cảm này hay không, bởi họ chưa có dữ liệu xác thực nào trong tay.

Cuối cùng, một quan chức nói với CNN rằng buổi họp báo vẫn diễn ra, nhưng được đẩy nhanh tiến độ, bởi việc hủy họp báo vào phút chót sẽ tạo ra sự hỗn loạn mà họ không bao giờ muốn xảy ra.

Khi đứng trên bục, Ryder đã phải bỏ qua nhiều câu hỏi về tên lửa mà ông vẫn chưa có câu trả lời.

Trong khi đó, tướng Milley đang ở trong văn phòng của mình ở vòng ngoài của Lầu Năm Góc, hướng dẫn nhân viên thực hiện các cuộc điện thoại. Đầu tiên với đối tác Ba Lan, tiếp theo là Ukraine. Hàng loạt cuộc gọi không ngừng nghỉ được kết nối với các lãnh đạo quốc phòng khác, trong đó có tướng Chris Cavoli, Tư lệnh Tối cao các Lực lượng NATO tại châu Âu, người cũng đang quay cuồng với các cuộc điện thoại.

Nhân viên của tướng Milley thậm chí còn cố kết nối với Tổng tham mưu trưởng quân đội Nga Valery Gerasimov. Lần cuối cùng hai người trao đổi với nhau là vào cuối tháng 10, một trong rất ít lần đôi bên tổ chức thảo luận kể từ sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine. Nhưng lần này, phía Nga không bắt máy.

Đến ngày 16/11, nhiều quan chức cấp cao của Mỹ đã công khai nói rằng thông tin tình báo cho thấy vụ nổ xuất phát từ một tên lửa phòng không Ukraine vô tình rơi xuống Ba Lan. Một quan chức cho biết Mỹ cũng đã chia sẻ thông tin mật với các đồng minh trước cuộc họp của Hội đồng Bắc Đại Tây Dương vào sáng cùng ngày tại trụ sở NATO.

"Chúng tôi chưa thấy thông tin gì mâu thuẫn với đánh giá sơ bộ từ Tổng thống Duda rằng vụ nổ rất có thể là do một tên lửa phòng không Ukraine đã rơi xuống Ba Lan", phát ngôn viên Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ Adrienne Watson nhấn mạnh.

Khi xem xét địa điểm xảy ra vụ nổ, điều tra viên Ba Lan tìm thấy các mảnh vỡ có vẻ là từ một tên lửa S-300 thời Liên Xô, theo một số nguồn thạo tin. Nhận định sơ bộ của họ là tên lửa phòng không Ukraine đã cố gắng đánh chặn một tên lửa Nga nhưng bắn trượt và rơi xuống Ba Lan, nhiều quan chức Mỹ và NATO cho biết.

Trong một cuộc họp báo hôm 16/11, Tổng thống Duda cho hay "từ thông tin mà chúng tôi và các đồng minh có, đó là tên lửa S-300 được sản xuất tại Liên Xô, một tên lửa cũ, và không có bằng chứng nào cho thấy nó được phóng bởi phía Nga. Khả năng cao là nó đến từ lực lượng phòng không Ukraine".

Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ Mark Milley phát biểu tại một cuộc họp báo ở Lầu Năm Góc ngày 16/11. Ảnh: AFP.

Tổng thống Zelensky trong khi đó tiếp tục khẳng định tên lửa không xuất phát từ Ukraine. "Tôi không nghi ngờ gì về việc đó không phải tên lửa của chúng tôi", ông nói với phóng viên ở Kiev ngày 16/11, dẫn thông tin từ các báo cáo mà ông nhận được từ chỉ huy lực lượng vũ trang và không quân Ukraine.

Đến ngày 17/11, ông Zelensky dường như bớt quả quyết hơn khi thừa nhận ông "không biết chuyện gì đã xảy ra", nhưng lại tuyên bố "tôi chắc chắn rằng đó là tên lửa của Nga".

Nga bác cáo buộc liên quan vụ nổ tên lửa ở Ba Lan. Bộ Ngoại giao Nga cho rằng "tình trạng lộn xộn" xung quanh cáo buộc đối với Nga là "một phần trong chiến dịch chống Nga có hệ thống của phương Tây". Bộ Quốc phòng Nga nói rằng phân tích các mảnh vỡ tại địa điểm xảy ra vụ nổ cho thấy đây là tên lửa từ hệ thống phòng không S-300 có từ thời Liên Xô đang được phòng không Ukraine biên chế.