Lý do Israel chưa thể phát hiện thủ lĩnh Hamas

Thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar phần lớn tránh xa điện thoại, tin nhắn hay bất kỳ phương tiện liên lạc điện tử nào mà Israel có thể theo dõi. Thay vào đó, ông sử dụng hệ thống phức tạp gồm người đưa thư, ghi chú viết tay và mật mã. Phương pháp liên lạc này đã gây đau đầu cho quân đội Israel khi họ truy lùng Sinwar, người được coi là kiến trúc sư trong chiến dịch tấn công của Hamas nhằm vào lãnh thổ Israel ngày 7/10/2023.

Hạ sát hoặc bắt sống Sinwar sẽ là chiến thắng mang tính bước ngoặt đối với Israel. Tel Aviv chưa làm được điều này dù đang kiểm soát một phần Dải Gaza.

Yahya Sinwar dự cuộc họp tại Gaza City hồi tháng 4/2022. Ảnh: AP

Thủ lĩnh Hamas không xuất hiện trước công chúng kể từ khi giao tranh bùng phát cuối năm ngoái. Các quan chức Israel tin rằng Sinwar vẫn đang ẩn náu trong các địa đạo ở Dải Gaza, nhưng cũng không thể loại trừ khả năng thủ lĩnh Hamas đã tới địa điểm bí mật khác.

Israel biết rằng Hamas đã thiết lập hệ thống điện thoại cố định trong mạng lưới địa đạo từ trước năm 2014. Sinwar từng trao đổi qua điện thoại với những nhà trung gian đàm phán qua hệ thống này, sử dụng mật mã để xác định ngày giờ và luôn dùng bí danh trong các tin nhắn chuẩn bị cho cuộc gọi.

Hiện tại, các nguồn tin Arab liên quan đến tiến trình đàm phán cho biết thông điệp từ Sinwar thường được viết tay rồi chuyển cho thành viên thân cận. Người này tiếp tục chuyển thư qua hàng loạt người đưa tin khác, có thể gồm cả dân thường. Các thông điệp được mã hóa bằng những quy tắc khác nhau, tùy theo người nhận, hoàn cảnh và thời gian, dựa trên hệ thống mà Sinwar đã phát triển cùng các bạn tù khi ở trong trại giam Israel.

Thông điệp sau đó có thể được gửi đến tay các nhà hòa giải Arab có mặt ở Dải Gaza hoặc đặc vụ Hamas, người sẽ sử dụng điện thoại hay những phương pháp liên lạc điện tử khác để gửi thông điệp đến thành viên ở nước ngoài.

Phương pháp liên lạc của Sinwar ngày càng phức tạp và được bảo vệ chặt chẽ hơn, nhất là sau khi nhiều thành viên cấp cao Hamas bị ám sát, trong đó có thủ lĩnh chính trị Ismail Haniyeh hồi tháng 7 và phó thủ lĩnh Saleh al-Arouri hồi tháng 1.

Tình báo quốc phòng Israel rất giàu kinh nghiệm trong chặn thu liên lạc điện tử. Sau cái chết của al-Arouri, Sinwar đã gần như chuyển hoàn toàn sang thư viết tay và chỉ đạo miệng, chỉ thỉnh thoảng gửi các bản ghi âm giọng nói thông qua nhóm nhỏ trợ lý.

"Họ biết sẽ bị phát hiện nếu sử dụng bất kỳ thiết bị điện tử nào. Vì vậy Sinmar đã tìm về cách thức liên lạc cũ kỹ, lạc hậu", Azmi Keshawi, nhà nghiên cứu tại Nhóm Khủng hoảng Toàn cầu có trụ sở tại Bỉ, cho hay.

"Tôi chắc chắn đây là một trong những lý do chính khiến Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) không thể tìm ra ông ấy", Michael Milshtein, cựu giám đốc phụ trách các vấn đề về Palestine thuộc tình báo quân sự Israel, nhận định.

Cách liên lạc thô sơ này gợi nhớ đến hệ thống mà Hamas sử dụng trong những năm đầu mới thành lập. Sinwar từng bị bắt và giam trong nhà tù Israel cuối thập niên 1980.

Sinwar là người thành lập lực lượng an ninh nội bộ Hamas mang tên Majd, chuyên truy lùng những thành viên bị nghi phản bội. Majd cũng tuyển dụng các điệp viên trong nhà tù Israel, được gọi là "sawa'ed", để chuyển thông điệp mã hóa từ khu vực này sang khu vực khác, theo cuốn sách Son of Hamas của một cựu điệp viên Hamas chuyển sang làm gián điệp cho Israel.

Sawa'ed, biệt danh bắt nguồn từ tiếng Arab nghĩa là "cẳng tay", sẽ gói những lá thư viết tay trong ruột bánh mì rồi nặn thành hình quả bóng, sau đó phơi để chúng khô và rắn lại. Họ ném các quả bóng chứa thư giữa các phân khu trong nhà tù, nói rằng đây là "thư của những chiến binh tự do", cho tới khi nó đến tay người nhận.

Cách tiếp cận thận trọng của Sinwar đôi khi làm chậm các cuộc đàm phán ngừng bắn, do các nhà trung gian hòa giải không thể liên lạc với ông vào nhiều thời điểm quan trọng. Tuy nhiên, cũng có những lần ông chuyển tin nhắn gần như tức thời.

Chưa rõ sự chậm trễ trong liên lạc là chiến thuật đàm phán hay dấu hiệu cho thấy ông phải duy trì quy trình bảo mật nghiêm ngặt. Dù vậy, nhìn chung Sinwar vẫn có thể phát thông điệp nhanh chóng khi cần thiết.

"Chúng tôi xin gửi đến ngài và gia đình đáng kính của ngài những lời chia buồn chân thành, cùng lời chúc phúc cho sự hy sinh cao cả này", Sinwar viết trong thư gửi Ismail Haniyeh hồi tháng 4, chỉ vài giờ sau khi ba người con trai của Haniyeh thiệt mạng trong đòn không kích của Israel.

Các quan chức cấp cao Mỹ, trong đó có giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) William Burns, hồi tháng 6 đến Trung Đông để thúc đẩy Israel và Hamas hướng tới lệnh ngừng bắn. Ông Burns đã hội đàm với Thủ tướng Qatar và giám đốc tình báo Ai Cập tại Doha, người sau đó gặp Haniyeh để gây áp lực yêu cầu các quan chức Hamas chấp nhận thỏa thuận.

Khi cuộc họp giữa Haniyeh với các lãnh đạo Trung Đông đang diễn ra, Sinwar, người khi đó là lãnh đạo cánh quân sự của Hamas, đã gửi các thông điệp theo thời gian thực, khẳng định họ không đồng ý ngừng giao tranh, trừ khi Israel đưa ra cam kết bằng văn bản về ngừng bắn vĩnh viễn. Không rõ Sinwar truyền đạt mệnh lệnh như thế nào.

Thomas Withington, chuyên gia về chiến tranh điện tử tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), đánh giá hệ thống liên lạc bảo mật đã giúp thủ lĩnh Hamas lẩn tránh Israel suốt nhiều năm, nhưng cảnh báo rằng Tel Aviv có thể chớp cơ hội ngay khi ông mắc một sai lầm nhỏ.

"Ông ấy sẽ ký vào án tử của chính mình nếu có giây phút lơ là", Withington nói.