Kế hoạch cải cách quốc phòng của EU, đe dọa Ba Lan và các nước Đông Âu

Phát biểu tại Đại học Sorbonne (Paris) ngày 26/9 vừa qua, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã cam kết sẽ xây dựng một “cộng đồng quốc phòng châu Âu” với học thuyết quân sự và ngân sách chung, đồng thời có khả năng can dự giải quyết các vấn đề quốc tế. 

Trong bài phân tích đăng trên trang mạng euractiv.com, chuyên gia Andrzej Talaga, thành viên Nhóm nghiên cứu WEI (Ba Lan), cho rằng đến nay chưa có sáng kiến cải cách quốc phòng EU nào mạnh mẽ như đề xuất của Tổng thống Pháp.
Việc ông Macron đưa ra đề xuất trên cũng là điều dễ hiểu bởi bản thân ông cũng đã và đang vận động cho việc xây dựng ngân sách, nghị viện riêng và lập thêm vị trí bộ trưởng tài chính đối với Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) cũng như nhất thể hóa hai vị trí Chủ tịch Ủy ban châu Âu và Chủ tịch Hội đồng châu Âu.
Mục tiêu của ông Macron là xây dựng một "nhà nước liên bang châu Âu". Và tất nhiên, nhà nước này cần phải có quân đội riêng.
Theo chuyên gia Talaga, các kế hoạch cải cách nói trên của Tổng thống Pháp khó có khả năng được hiện thực hóa sớm. Mặc dù vậy, những đề xuất này lại đang khiến nhiều người lo ngại do nguy cơ tác động tiêu cực, làm suy yếu Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) - trụ cột đảm bảo an ninh của Ba Lan, các nước Trung-Đông Âu và cả châu Âu.
Theo quan điểm của Pháp, những định hướng cải tổ nền quốc phòng EU trên nếu được hiện thực hóa cũng sẽ giúp tăng cường sức mạnh về năng lực quốc phòng của chính Paris. Với sức mạnh quân sự lớn nhất trong EU, Pháp có thể dễ dàng áp đặt học thuyết cũng như chiến lược quốc phòng của mình lên các đối tác tham gia kế hoạch này. Cuối cùng, Pháp có thể biến các mục tiêu của Paris trở thành mục tiêu chung của EU.
Tuy nhiên, đối với các nước EU khác, nhất là các thành viên khu vực Đông Âu, Paris không cùng chia sẻ các mối đe dọa chiến lược. Do đó, khó có thể tìm được tiếng nói chung giữa Pháp và các nước Đông Âu trong các vấn đề như việc phân bổ ngân sách quốc phòng chung, xác định các ưu tiên chi ngân sách, điều kiện để quân đội các nước thành viên nhận được tài trợ từ nguồn ngân sách này, vai trò của chính phủ các nước thành viên trong triển khai các hoạt động quân sự hay cơ chế đấu thầu cung cấp vũ khí… Trên thực tế, chỉ các công ty quốc phòng của Pháp và Đức là có thể được hưởng lợi lớn.
Việc chi tiêu quốc phòng, cấu trúc và năng lực chiến đấu của quân đội châu Âu cần phải dựa trên một học thuyết quân sự chung. Tuy nhiên, khó có thể kết hợp học thuyết quân sự của các nước thành viên, chẳng hạn như giữa Ba Lan, Bồ Đào Nha và Estonia, bởi quân đội các nước này tác chiến trong môi trường hoàn toàn khác nhau.
Nhiều khả năng học thuyết quân sự chung của châu Âu có thể chỉ đơn giản là học thuyết quân sự của Pháp với sự bổ sung thêm một số quan điểm của các nước thành viên lớn trong EU. Nếu vậy, rõ ràng học thuyết này sẽ chú trọng tới các mối đe dọa an ninh xuất phát từ khu vực Bắc Phi hơn là các mối đe dọa từ Nga.

Lãnh đạo các nước thành viên EU chụp ảnh chung tại Hội nghị thượng đỉnh EU ở Tallinn, Estonia ngày 29/9. Ảnh: AFP/TTXVN

Liên quan đến đề xuất xây dựng năng lực triển khai ở nước ngoài cho quân đội châu Âu, chuyên gia Talaga cho rằng đây thực chất chỉ là việc mở rộng khả năng tác chiến ngoài biên giới EU của quân đội Pháp. Hiện ở phương Tây, chỉ có quân đội ba nước là Mỹ, Anh và Pháp đủ khả năng đơn phương triển khai hoạt động ở nước ngoài.
Mỹ không nằm trong EU và Anh cũng sẽ sớm rời khỏi tổ chức này nên chỉ còn Pháp (với kinh nghiệm thu được qua việc triển khai nhiều chiến dịch can dự giải quyết xung đột ở châu Phi) đủ năng lực đảm đương nhiệm vụ này. Sự tham gia của các nước thành viên EU khác sẽ chỉ giúp củng cố vị thế của Pháp khi quân đội nước này có thêm lực lượng, vũ khí và trang thiết bị quân sự trong việc triển khai hoạt động bên ngoài châu Âu.
Một điểm quan trọng nữa là các hoạt động này của Pháp sẽ được chi trả bởi một quỹ chung chứ không phải là từ ngân sách quốc phòng của Paris.
Trong khi đó, nếu xảy ra chiến tranh, NATO luôn có sẵn lực lượng, vũ khí và trang thiết bị để triển khai. Tổ chức này đã và đang nâng cao năng lực chỉ huy và hiện đại hóa trang thiết bị cho các đơn vị quân đội đa quốc gia. Hơn nữa, hiện chỉ có một số nước thành viên đảm bảo mức chi ngân sách quốc phòng 3% GDP đủ khả năng triển khai lực lượng một cách nhanh chóng nếu chiến tranh bùng nổ.
Ngoài ra, bất cứ sáng kiến quốc phòng nào ngoài khuôn khổ của NATO cũng sẽ phải đối mặt với thực trạng ngân sách hạn chế nêu trên và có nguy cơ làm suy yếu năng lực can dự của chính NATO.
Chuyên gia Talaga đi đến kết luận rằng, nếu Ba Lan hay các nước khác ở Đông Âu đồng ý tham gia kế hoạch cải cách quốc phòng EU theo đề xuất của Pháp thì sẽ chẳng khác nào một "hành động tự sát".