Hệ thống phòng không của Israel đứng trước nguy cơ quá tải

Israel đang đối mặt với nguy cơ bị Iran và các đồng minh hiệp đồng tập kích để trả thù cho Ismail Haniyeh, thủ lĩnh Hamas bị ám sát ở Tehran. Nếu diễn ra, đòn tấn công có thể là thách thức lớn nhất đối với lưới phòng không nhiều lớp của Israel.

Tổ hợp Vòm sắt do Israel và Mỹ phát triển trong thập kỷ qua trở thành hệ thống phòng không bắn hạ rocket tầm ngắn nhiều nhất thế giới, giảm mối đe dọa từ đòn tập kích của các nhóm vũ trang như Hamas.

Tuy nhiên, năng lực của nhóm Hezbollah tại Lebanon và Iran là vấn đề khác. Iran sở hữu lượng lớn máy bay không người lái (UAV) và tên lửa đạn đạo mà Vòm sắt không thể bắn hạ. Hezbollah sở hữu kho vũ khí với hàng chục nghìn khẩu súng cối, pháo phản lực và tên lửa dẫn đường có thể áp đảo phòng không Israel.

Vệt đạn tên lửa phòng không Israel trên bầu trời ngày 14/4. Ảnh: Reuters

Mỹ và Israel đã phải xây dựng lưới phòng không lớn hơn để đối phó, tận dụng năng lực không quân của họ cùng quân đội các nước khác. Ngoài ra, Mỹ và Israel phải sử dụng hệ thống radar ở các nước láng giềng và thậm chí nhờ sự hỗ trợ của nhiều quốc gia Arab trong khu vực để bắn hạ tên lửa Iran.

"Đây là hệ thống được đồng bộ hóa và hoạt động nhịp nhàng như một chiếc đồng hồ", Yehoshua Kalisky, thành viên Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia có trụ sở tại Israel, nhận định. Theo ông Kalisky, Israel đã chuẩn bị tương đối tốt để đối phó đòn tập kích quy mô lớn.

Phần lớn hoạt động tác chiến do Bộ Tư lệnh Trung tâm của Mỹ (CENTCOM) điều phối, cơ quan này chịu trách nhiệm về hoạt động của quân đội Mỹ tại Trung Đông. Năm 2021, CENTCOM đưa Israel vào vùng phụ trách, tạo điều kiện để nước này phối hợp tốt hơn với các quốc gia Arab mà họ không có quan hệ ngoại giao.

Hệ thống chỉ huy này từng thực chiến vào tháng 4 khi Israel, với sự giúp đỡ của Mỹ, Anh và Pháp, hạ tới 99% trong số hơn 300 tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo và UAV mà Iran cùng đồng minh phóng nhằm vào nước này.

Dù vậy, Iran đã chứng minh họ có thể xuyên thủng lưới phòng không của Israel, khi một số tên lửa đạn đạo bay vào không phận nước này và rơi trúng căn cứ không quân Nevatim ở sa mạc Negev.

Binh sĩ Israel đứng cạnh bộ phận của tên lửa đạn đạo Iran rơi xuống phía nam thành phố Arad ngày 14/4. Ảnh: AFP

Các quan chức Mỹ lần này lo ngại Iran có thể hiệp đồng với các nhóm vũ trang như Hezbollah, Houthi tập kích Israel để áp đảo phòng không đối phương.

Thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah ngày 6/8 cho biết nhóm sẽ cùng Iran và Houthi đáp trả vụ ám sát thủ lĩnh Hamas, chỉ huy Fuad Shukr và trận không kích thành phố cảng Hodeidah, miền tây Yemen.

Một trong những khó khăn lớn nhất khi đối phó với cuộc tập kích quy mô lớn tại nhiều mặt trận là bên phòng thủ phải nhanh chóng phân loại rồi quyết định bắn hạ mục tiêu nào. Hoạt động này diễn ra liên tục trong thời gian ngắn.

Hệ thống phòng không nhiều lớp của Israel được thiết kế cho tình huống như vậy. Lưới phòng không này có những bộ phận chuyên đối phó với các mối đe dọa khác nhau, từ rocket tầm ngắn tới tên lửa đạn đạo tinh vi hơn.

Một trong những hệ thống mới nhất, David's Sling, có thể đánh chặn rocket cỡ lớn, tên lửa đạn đạo tầm ngắn, tên lửa hành trình. Lá chắn Arrow-3 có khả năng đánh chặn tên lửa đạn đạo tầm xa.

Tuy nhiên, điểm yếu của lưới phòng không Israel là UAV và drone, đặc biệt khi chúng tấn công theo bầy, do phương tiện này có thể bay thấp và né radar. Phòng không Israel hồi tháng 7 để lọt UAV "cực lớn" mà Houthi phóng nhằm vào Tel Aviv, khiến một người thiệt mạng.

Trong khi đó, lực lượng Hezbollah ở Lebanon nhiều lần dùng drone và UAV tập kích các vị trí ở miền bắc Israel, cũng như dùng chúng trinh sát và giám sát nhiều nơi trong khu vực, trong đó có cả các địa điểm quân sự nhạy cảm.

Israel phát triển hệ thống Iron Beam dùng tia laser để hạ mục tiêu bay, được nhiều chuyên gia cho rằng có thể đối phó hiệu quả drone. Tuy nhiên, quân đội Israel chưa biên chế Iron Beam, các quan chức nước này cho biết hệ thống sẽ sẵn sàng chiến đấu sớm nhất vào năm 2025.

UAV nghi của Hezbollah bay trên khu vực miền bắc Israel ngày 6/8. Ảnh: ToI

Trong lúc Iran và các nhóm vũ trang đồng minh cảnh báo trả đũa, người dân Israel đã chuẩn bị cho việc trú ẩn lâu dài trong hầm tránh bom và tích trữ nhu yếu phẩm. Hệ thống phòng không Israel được đặt trong tình trạng báo động cao và nước này hy vọng sẽ đánh chặn thành công vụ tập kích tiềm tàng như đã làm hồi tháng 4.

Một trong những nguyên nhân Israel có thể đối đầu thành công với loạt tên lửa và UAV khi đó là họ nhận được thông tin tình báo vài tiếng trước khi đòn tập kích diễn ra. "Nếu muốn tối đa hóa thiệt hại, bên tấn công sẽ không để bên phòng thủ nhận tin từ lâu trước khi tung đòn tập kích", Tal Inbar, chuyên gia tại tổ chức Liên minh Ủng hộ Phòng thủ Tên lửa có trụ sở tại Mỹ, nhận định.

Hệ thống phòng không của Israel có thể đạt hiệu quả cao khi đánh chặn mục tiêu, nhưng kéo theo chi phí lớn. Chuyên gia Kalisky ước tính trong vụ tập kích hồi tháng 4, Israel mất khoảng 550 triệu USD để đánh chặn các quả đạn. Cựu chuẩn tướng Reem Aminoach, từng là cố vấn tài chính của tham mưu trưởng quân đội Israel, cho rằng con số này có thể lên tới hơn 1,3 tỷ USD.

Khu vực Trung Đông. Đồ họa: BBC