Hamas đang tìm tân thủ lĩnh

Hamas ngày 18/10 xác nhận thủ lĩnh Yahya Sinwar đã thiệt mạng, một ngày sau khi quân đội Israel tuyên bố đã hạ sát ông trong chiến dịch tại Rafah, miền nam Dải Gaza. Đây được coi là đòn giáng nặng nề vào nhóm vũ trang.

Tờ Asharq Al-Awsat, trụ sở Anh, dẫn nguồn tin từ Hamas cho biết nhóm vũ trang đang họp bàn để bầu tân thủ lĩnh kế nhiệm Sinwar. Hiện chưa rõ Sinwar có để lại chỉ thị nào về người thay thế mình hay không.

"Hamas phải quyết định họ muốn tiếp tục dưới sự lãnh đạo của một người cứng rắn như Sinwar, hay chọn lập trường trung lập hoặc mềm mỏng như Haniyeh", Amjad Iraqi, nhà nghiên cứu tại viện chính sách Chatham House trụ sở Anh, nói, nhắc đến Ismail Haniyeh, thủ lĩnh Hamas bị ám sát tại Tehran, Iran hồi tháng 7.

Ông Yahya Sinwar ở Gaza City, Dải Gaza tháng 12/2022. Ảnh: AFP

Nội bộ Hamas, gồm ba trụ cột quyền lực chính là các quan chức cấp cao ở Gaza, Bờ Tây và nước ngoài, hồi đầu tháng 8 từng họp bàn và bầu Sinwar làm kế nhiệm ông Haniyeh nhằm gửi thông điệp mạnh mẽ tới Israel rằng Hamas sẽ tiếp tục con đường phản kháng. Sinwar được cho là "kiến trúc sư" đứng sau đợt tấn công của Hamas vào miền nam Israel gây thương vong lớn và bắt con tin hồi tháng 10/2023.

Khalil al-Hayya, cấp phó của ông Sinwar, ngày 18/10 ám chỉ Hamas không cần thiết phải thay đổi lập trường. "Những con tin sẽ không trở về nếu các người không chấm dứt cuộc chiến nhằm vào người dân ở Gaza, rút quân hoàn toàn và trả tự do cho người Palestine trong các nhà tù", ông al-Hayya, người đang sống tại Doha, Qatar, tuyên bố.

Một nguồn tin ở Gaza cho biết ông al-Hayya là quan chức có tiếng nói trong cánh chính trị của Hamas, một trong số ít người mà Sinwar cảm thấy có thể tin tưởng.

"Lãnh đạo tiếp theo của nhóm gần như chắc chắn đến từ cánh lãnh đạo ở Doha", Ghaith al-Omari và Neomi Neumann, nhà nghiên cứu tại Viện Washington về Chính sách Cận Đông, nhận định. Al-Hayya "khả năng cao tiếp tục con đường của Sinwar trong chiến sự Gaza và tiếp tục chính sách thân Iran".

Việc al-Hayya sống ở Doha cũng sẽ khiến Israel khó nhắm mục tiêu vào ông hơn, theo Jane Kinninmont, nhà nghiên cứu tại viện chính sách European Leadership Network ở Anh. "Sẽ hợp lý hơn nếu có một người ở bên ngoài lãnh đạo Hamas. Không thể loại trừ mọi khả năng, nhưng tôi không nghĩ Israel sẽ ám sát một lãnh đạo Hamas ở Qatar".

Ông Khalil al-Hayya tại văn phòng ở Gaza City, Gaza tháng 4/2021. Ảnh: AFP

Khaled Meshaal, cựu thủ lĩnh của Hamas, cũng được coi là ứng viên tiềm năng thay thế Sinwar. Ông Meshaal từng gặp nhiều quan chức cấp cao thế giới, như cựu tổng thống Mỹ Jimmy Carter, Vua Jordan Abdullah II và lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei.

Meshaal tham gia đáng kể vào các cuộc đàm phán giữa Hamas và Israel trong xung đột hiện tại. Truyền thông Lebanon ngày 17/10 đưa tin ông Meshaal sẽ là lãnh đạo tạm quyền của Hamas cho đến khi nhóm chọn được tân thủ lĩnh.

Tuy nhiên, Meshaal sẽ gặp trở ngại nhất định nếu trở lại lãnh đạo nhóm. Hamas dưới thời ông ủng hộ các nhóm đối lập trong cuộc nội chiến Syria, trong khi Iran là đồng minh của chính quyền Tổng thống Bashal al-Assad. Iran đang là bên hậu thuẫn cho Hamas, sau khi quan hệ hai bên được hàn gắn dưới thời Haniyeh.

Meshaal từng bị Israel ám sát hụt năm 1997. Các đặc vụ tình báo Mossad của Israel đóng giả du khách Canada rồi xịt chất độc vào tai Meshaal ở Jordan. Sự việc được công khai do các đặc vụ Israel bị cảnh sát Jordan bắt. Tel Aviv sau đó buộc phải giao thuốc giải cho giới chức Jordan để họ thả nhóm đặc vụ.

Ông Khaled Meshaal phát biểu tại Doha, Qatar tháng 5/2017. Ảnh: AFP

Theo giới phân tích, Muhammad Sinwar, em trai ông Sinwar, cũng có thể sẽ kế nhiệm anh. Muhammad hiện là chỉ huy Lữ đoàn al-Qassam, cánh vũ trang của Hamas ở Gaza.

Muhammad cũng là người có quan điểm cứng rắn. Ông được cho là đã tham gia vụ bắt cóc binh sĩ Israel Gilad Shalit hồi năm 2006. Shalit sau đó được trao đổi với hơn 1.000 tù nhân Palestine ở Israel, trong đó có ông Sinwar, vào năm 2011.

Muhammad hiếm khi lộ diện. Trong cuộc phỏng vấn với Al Jazeera năm 2022, Muhammad từng tuyên bố "với chúng tôi, phóng rocket vào Tel Aviv còn dễ hơn cả uống nước".

Phát ngôn viên quân đội Israel ngày 17/10 cho biết họ đang "tích cực truy lùng" Muhammad. Một quan chức Israel nói hai anh em Sinwar luôn bên cạnh nhau trong suốt năm vừa qua, gần đây nhất là tháng 8. Israel được cho là đã tìm cách ám sát Muhammad 5 lần.

Ibrahim Dalalsha, giám đốc Trung tâm Horizon về Nghiên cứu Chính trị ở Ramallah, Bờ Tây, nhận định Muhammad "có thể là lãnh đạo và sẽ được các chỉ huy cấp cao hỗ trợ".

Muhammad Sinwar trong hình ảnh được quân đội Israel công bố tháng 12/2023. Ảnh: Ynet News

Mousa Abu Marzouk, phó lãnh đạo cánh chính trị của Hamas, từng góp phần thành lập nhóm, cũng là ứng viên tiềm năng. Marzouk đã sống tại Mỹ 5 năm trước khi bị Cục Điều tra Liên bang Mỹ coi là "phần tử khủng bố" và trục xuất.

Các ứng viên khác còn có Izz al-Din al-Haddad, chỉ huy Hamas tại Gaza City, đô thị lớn nhất Gaza nằm ở phía bắc dải đất, Osama Hamdan, lãnh đạo văn phòng Hamas ở Beirut, Lebanon hoặc Muhammad Ismail Darwish, lãnh đạo Hội đồng Shura, cơ quan tham vấn bí mật do toàn bộ thành viên Hamas bầu ra.

Theo ông Dalalsha, lựa chọn tân thủ lĩnh của Hamas còn có thể chịu ảnh hưởng từ Iran và các quốc gia Arab. "Đây không phải là quyết định của riêng Hamas", ông Dalalsha nói.