Biến thể Omicron đã được tìm ra như thế nào?

Những ngày đầu của tháng 11, các kỹ thuật viên trong Phòng thí nghiệm Lancet ở Pretoria (Nam Phi) phát hiện ra những điều kỳ lạ khi xử lý các mẫu bệnh phẩm liên quan đến virus corona.

Đặc biệt, những mẫu bệnh ấy thiếu đi một loại gene vốn có trong các biến thể thông thường của virus này. Xét nghiệm PCR cũng không tìm được một số chỉ số thường gặp - một dấu hiệu cho thấy virus đã thay đổi.

Vài ngày sau đó, hiện tượng tương tự xảy ra với phòng thí nghiệm của Lancet ở Johannesburg (Nam Phi). Tiến sĩ Allison Glass, chuyên gia dịch tễ của Lancet nhận định phát hiện này trùng thời điểm với việc số ca nhiễm đang gia tăng tại một vài khu vực của Nam Phi.

Tại tỉnh Gauteng - nơi có thủ phủ là Johannesburg, chỉ dưới 1% cư dân dương tính với Covid-19 ở thời điểm đầu tháng 11. Nhưng nó tăng lên gấp 6 lần chỉ sau 2 tuần, và đạt đến 16% vào ngày 1/12.

3 tuần sau, điều kỳ lạ mà các chuyên gia Nam Phi tìm ra đã trở thành mối lo của nhân loại, với cái tên Omicron - biến thể mới nhất của virus corona.

Giải mã bí ẩn

Omicron đến từ đâu và xuất hiện từ bao giờ, 2 câu hỏi vẫn chưa có lời giải. Không có bất kỳ dấu hiệu nào về "bệnh nhân số 0" - hay "Patient Zero", thuật ngữ chỉ bệnh nhân đầu tiên nhiễm một biến thể mới. "Chúng tôi không thể đánh giá được nguồn gốc của nó (Omicron)," - trích lời John Nkengasong, giám đốc Trung tâm kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) châu Phi.

"Ca nhiễm đầu tiên được phát hiện tại Botswana, và sau đó là Nam Phi," - Nkengasong nói tiếp. "Nhưng việc tìm ra một biến thể mới ở một địa điểm không đồng nghĩa việc đó là nguồn gốc của nó."

"Nó hoàn toàn có thể đến từ một ổ dịch tại vùng hạ Sahara của châu Phi, nơi không có hệ thống giám sát cùng tỉ lệ tiêm chủng chỉ ở mức thấp," - Michael Head, chuyên gia từ ĐH Southampton (Anh) nhận xét.

Và quan trọng hơn, việc cố gắng lần theo dấu vết của Omicron khi nó đã lây lan một khoảng thời gian dường như là một điều vô ích. Như Trevor Bedford từ khoa dịch tễ ĐH Washington (Mỹ) cho biết, dựa trên phân tích di truyền tại Botswana và Nam Phi, biến thể Omicron "dường như đã xuất hiện từ trước đó và đến vào lúc không ai chú ý đến. Có thể là từ đầu tháng 10."

Kristian G. Andersen, nhà virus học từ phòng thí nghiệm Andersen (Mỹ) cũng có chung quan điểm. "Chúng ta có thể ước đoán biến thể mới đã xuất hiện từ giữa tháng 10, dựa trên các dữ liệu hiện có."

Ngoài ra, lượng virus được tìm thấy trong nước thải tại khu vực Pretoria cũng tăng mạnh vào giai đoạn cuối tháng 10, đầu tháng 11. Nhưng xét trên nhiều góc độ, các thông tin có được hiện nay về biến thể Omicron đều dừng lại ở mức sơ bộ thôi.

Lây lan "xuyên thủng lục địa"

Số ca nhiễm gia tăng hồi đầu tháng 11 tại Nam Phi đã tạo tiền đề cho nhiều ca nhiễm hơn được phát hiện tại các quốc gia khác. Trên thực tế, hầu hết các ca nhiễm biến thể Omicron trên thế giới vào thời điểm cuối tháng 11 vừa qua liên quan đến những người từng di chuyển đến Nam Phi hoặc Mozambique, Malawi, Botswana, và Namibia.

Ví dụ vào ngày 11/11, 4 người nước ngoài rời Botswana đã dương tính với virus. Một cuộc kiểm tra sau đó vào ngày 24/11 xác nhận họ nhiễm biến thể Omicron.

Cũng trong ngày 11/11, một người đàn ông 36 tuổi từ Hong Kong (Trung Quốc) đã về quê hương sau chuyến công tác dài 20 ngày tại Nam Phi, bay chuyển tiếp tại Qatar. 2 ngày sau, trong lúc còn đang cách ly, người này được xác nhận dương tính với Covid-19, nhiễm biến thể Omicron.

Nhiều hành khách trở về châu Âu cũng đã nhiễm bệnh và lây lan nó cho người thân trong gia đình, bao gồm Đức và Ý. Theo dữ liệu hiện tại, 90% ca nhiễm Omicron tại châu Âu có liên quan đến người từng tới phía nam châu Phi.

Tuy nhiên, việc giải mã gene tại nhiều quốc gia vẫn còn rất hạn chế. Chỉ một số lượng nhỏ xét nghiệm được đưa ra giải mã - vì nó tốn nhiều thời gian hơn xét nghiệm thông thường. Nói cách khác, dữ liệu hiện nay thậm chí có thể đang chưa đánh giá đúng mức độ lây lan nghiêm trọng của biến thể mới này.

Dấu vết không chỉ đến từ nam châu Phi

Một số người trở về từ các nước phía nam châu Phi có mang theo biến thể mới Omicron - đây là thực tế. Nhưng còn một thực tế nữa là có những trường hợp không theo quy luật này. Như người phụ nữ Bỉ trở về từ Ai Cập, trung chuyển tại Thổ Nhĩ Kỳ. Cô về nhà vào ngày 11/11, và dương tính với biến thể mới sau đó 10 ngày.

Một số ca nhiễm tại Canada là của các hành khách trở về từ Nigeria. Ca nhiễm tại Arab Saudi phát hiện ngày 1/12 lại đến từ phía bắc châu Phi. Và ngoài ra, một bác sĩ người Israel dương tính với biến thể Omicron sau khi trở về từ London. Ông chưa từng đến Nam Phi bao giờ.

Ngày 30/11, 9 ca nhiễm Omicron tại Scotland thậm chí còn không có lịch sử di chuyển quốc tế. Tất cả chỉ có điểm chung là cùng tham dự một sự kiện vào ngày 29/11. Thủ hiến Scotland Nicola Sturgeon cho biết "việc thiếu đi các mối liên kết với lịch sử di chuyển quốc tế cho thấy có khả năng Omicron đã lây nhiễm cộng đồng tại Scotland."

Cũng theo bà Sturgeon, các ca nhiễm này khó lòng đến từ hội nghị phòng chống biến đổi khí hậu COP26 tại Glasgow, diễn ra từ ngày 31/10 - 12/11.

Nhìn chung, có một điều rõ ràng rằng Omicron đã đến châu Âu ngay từ đầu tháng 11. Các nhà khoa học của Hà Lan phát hiện những mẫu bệnh phẩm của biến thể Omicron xuất hiện từ 19 - 23/11, nghĩa là sớm hơn 1 tuần so với trường hợp trở về từ Johannesburg - ca nhiễm đầu tiên chính thức được ghi nhận tại quốc gia này.

"Hiện chưa rõ các ca nhiễm này đã từng đến nam châu Phi hay chưa," - trích báo cáo của họ.

Omicron là một biến thể mới, nên vẫn cần phải tìm hiểu thêm rất nhiều điều liên quan đến tốc độ lây lan, hiệu quả của vaccine, và triệu chứng mà nó gây ra.

Ở thời điểm hiện tại, Delta vẫn là biến thể chiếm ưu thế toàn cầu với tỉ lệ 99,8%. Tuy nhiên theo WHO thì "ở Nam Phi, nơi đang là điểm nóng của Omicron, số ca nhiễm đang tăng rất nhanh trùng thời điểm biến thể mới xuất hiện."

Sau 2 tuần, Nam Phi từ chỗ chỉ có 290 ca nhiễm mỗi ngày lên tới hơn 3800. Hôm 1/12, toàn Nam Phi ghi nhận 8561 ca nhiễm mới, và 3/4 ca dương tính tại tỉnh Gauteng đều là của biến thể Omicron.

"Các ca nhiễm của chúng tôi đang tăng rất nhanh, tôi nghĩ là với tốc độ nhanh nhất kể từ đầu đại dịch, và hiện vẫn chưa rõ là do biến thể Omicron lây lan nhanh hơn hay do nó tránh được miễn dịch cộng đồng," - chuyên gia Michelle Groome từ Nam Phi nhận xét.

Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus trong tuần qua nhận định: "Chúng ta vẫn còn nhiều câu hỏi phải xử lý về biến thể."